Ак диңгез Карелиясе

Ак диңгез Карелиясе (Беломор Карелиясе) — хәзерге Карелиянең төньяк яртысындагы тарихи-географик провинция.

«Карелия» тарихи төбәге картасы

Гомуми мәгълүмат

XIX гасыр этнографик әдәбиятында хәзерге исеме Кемь өязенең бер өлешенә беркетелә, аның халкы нигездә төньяк кареллар (үз кареллар субэтносы) тәшкил иткән.

Ак диңгез Карелиясенең шартлы көньяк чиге Ребола һәм Ругозеро бистәләреннән төньякка таба уза, көнчыгыш чиге поморлар урнашкан Помор ярыннан көнбатышка таба уза.

Ак диңгез Карелиясе территориясенең хуҗалык рәвеше һөнәрчелек, терлекчелек, шул исәптән төньяк боланнары үрчетү, игенчелек кебек тармакларга нигезләнә. Ак диңгез Карелиясе «Калевала» карел һәм фин эпосы аркасында киң танылган, эпосның күпчелек рун җырлары аның территориясендәге авылларда җыелган.

Ак диңгез Карелиясе территориясендә Россиядә Гражданнар сугышы елларында үз-үзен игълан ителгән Төньяк Карел дәүләте гамәлдә була.

Тарихы

Бүгенге карел һәм финнарның ата-бабалары булган фин-угыр халыклары Ак диңгез Карелиясенең бөтен җирендә дә, төньяк-көнчыгыш Европада сыман, меңъеллыклар дәвамында яшәгән. Ак диңгез Карелия халкы финнарның иң якын тугандаш халыкларыннан булган, бу дәүләт чикләре аша да элемтәгә керүгә җиңел мөмкинлек бирә.

Финляндия, бөек кенәзлек буларак, Россия империясе составына кергәч, Ак диңгез төбәге Архангельск губернасының Кемь волосте составында булган.

1918-1922 елларда Финляндия бәйсезлеге яулап алганнан соң башланган җирле халыкларның үз арасындагы сугышларда һәм 1941-1944 елларда сугышны дәвам итү максаты булып төбәкне Финляндиягә кушу торган. Ике очракта да финнар Көнчыгыш Карелиянең зур территорияләрен яулап ала, һәм бу районның кайбер кешеләре Финляндиягә кушылуын энтузиазм белән хуплаган.

Чыганаклар

• Hamunen, Paavo ja Pirttimaa, Tuomo: Vienan sydän. Ranua: Mäntykustannus, 2011. ISBN 978-952-5712-45-2.
• Hanki, Marjaana ja Nuutinen, Eeva: Vienan kävijän opas. Helsinki: Taifuuni, 1999. ISBN 951-581-065-5.

Әдәбият

• Киркинен X., Невалайнен П., Сихво X. История карельского народа. — Петрозаводск, 1998
• Исторические судьбы Беломорской Карелии. — Петрозаводск, 2000
• Дикая природа Кайнуу и приграничной Беломорской Карелии // К. Юнтунен, О. Исокяянтя, М. Ниеминен и др. — Лесная служба Финляндии, 2000
• Карелия: энциклопедия: в 3 т. / гл. ред. А. Ф. Титов. — Петрозаводск: ИД «ПетроПресс», 2007. — Т. 1: А — Й. — С. 154. — 400 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-8430-0123-0.