Zäñgär taypılma

Zäñgär taypılma, şulay uq şämäxä taypılma — ximik elementlarnıñ spektr sızıqlarınıñ şämäxä (qısqa dulqınlı) yaqqa taypılışı. Qızıl taypılmağa qarşı tora.

Qızıl häm zäñgär taypılmalar

Gravitatsion qırda töşkändä fotonnıñ zäñgär taypılması

Küreneş bar diapazonnar öçen küzätelä, şuña kürä tös - şartlı atama.

Taswir

Taypılma parametrı

$z={\lambda -\lambda _{0} \over \lambda _{0}}$

biredä

$~\lambda$ , $~\lambda _{0}$ — küzätü noqtalarında dulqın ozınlıqları (küzätü häm çığaru noqtalarında)

Çığanaq spektrınıñ dulqın ozınlığınıñ Doppler taypılması, $~v_{r}$ - nur tizlege, $~v$ - tulı tizlek

$z_{D}={\frac {1+v_{r}/c}{\sqrt {1-(v/c)^{2}}}}-1$

Qızıl taypılma öçen bu paramtetr uñay 0 ... +∞, zäñgär taypılma öçen - tiskäre −1 ... 0.

Gravitatsion zäñgär taypılma absolüt, zurraq gravitatsion qırda kvantnıñ yışlığı arta.

Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäsendä Albert Eynşteyn gravitatsion taypılmanı aldan äytä. Sızqça yaqınçalıqta

$z_{G}={\frac {V-V_{0}}{c^{2}}}$ ,
biredä $~V$ , $~V_{0}$ - gravitatsion potensiallar küzätü häm nurlandıru noqtalarında

$~z_{G}>0$ küzätü noqtasında potensial zurraq oçraqta (module keçeräk, tiskäre zurlıq)

Zur gravitatsion qırı belän massiv obyektlar öçen (neytron yoldız, qara tişek), sfera öçen:

$z_{G}=\left(1-{\frac {R_{G}}{R}}\right)^{-{\frac {1}{2}}}-1$

biredä

massa $~M$, radius $R>R_{G}={\frac {2GM}{c^{2}}}$

$~R_{G}$ - gravitatsion radius

Taypılma dulqın ozınlığına bäyle bulmıy, törle diapazonnarda dulqın ozınlığı üzgärä.

Sıltama

• Ives H., Stilwell C., An Experimental Study of the Rate of a Moving Atomic Clock // J. Opt. Soc. Am. 28 pg 215—226 (1938); JOSA 31 pg 369—374 (1941)
• «Красное смещение» — статья в Физической энциклопедии
• Космология 2022 елның 31 март көнендә архивланган.
• Парадоксы Большого взрыва
• G.A. Tammann, B. Reindl, Cosmic Expansion and Ho: A Retro- and Pro-Spective Note
• G.A. Tammann, The Ups and Downs of the Hubble Constant(ингл.)
• Космологический калькулятор(ингл.)