Җаек (шәһәр)
(Уральск битеннән юнәлтелде)
Җаек (каз. Oral, Орал, рус. Уральск) — Көнбатыш Казакъстанның Европа өлешендә, Җаек елгасы янында урнашкан шәһәр. Җаек (Уральск, Орал) Көнбатыш Казакъстан өлкәсенең административ үзәге, Каспий буе түбәнлегенең төньяк өлешендә урнашкан. Гомуми мәйданы, тирә-яктагы шәһәр администрациясенә буйсынучы авыл территорияләрен кертеп, якынча 700 квадрат чакрым.
| Җаек | |
| каз. Орал | |
| Илтамга | |
 | |
| Нигезләнү датасы | 1584 |
|---|---|
 | |
| Рәсми исем | Уральск һәм Яицкий городок[1] |
| Дәүләт |
 Казакъстан |
| Нәрсәнең башкаласы | Көнбатыш Казакъстан өлкәсе |
| Административ-территориаль берәмлек | Көнбатыш Казакъстан өлкәсе |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | Äkim of Oral[d] |
| Халык саны |
167 352 (17 гыйнвар 1979)[2], 199 835 (12 гыйнвар 1989)[2], 194 905 (14 февраль 1999)[2], 202 161 (25 февраль 2009)[2], 235 764 (1 гыйнвар 2021)[2], 36 466 (28 гыйнвар 1897), 67 575 (17 гыйнвар 1939), 103 914 (15 гыйнвар 1959), 134 162 (15 гыйнвар 1970), 237 134 (2022), 230 775 (2015), 234 155 (2020) |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 35 ± 1 метр |
| Кардәш шәһәр | Атырау, Плоешт, Искешәһәр, Острава, Ырынбур һәм Ростов-на-Дону |
| Мәйдан | 700 000 000 квадрат метр |
| Почта индексы | 090000–090013 |
| Рәсми веб-сайт | uralsk.gov.kz |
| |
| Номер тамгасы коды | L һәм 07 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Җаек Викиҗыентыкта | |
Халык саны — 216 467 [3] кеше (2010). Шәһәрдә яшел утыртулар мәйданы 6000 гектар тирәсе. Торак фонды — 4 млн м²
География үзгәртү
Җаек Урал елгасының урта агымында, уң ярыңда һәм Чаган елгасының түбән агымы, сул ярында урнашкан. Чаганның уң кушылдыгы Деркул елгасы шәһәр һәм Деркул поселогы яныннан үтә. Иң зур биеклек — Свистун-гора тавы.
Климат үзгәртү
- Уртача еллык температура — +6,2 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 2,9 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 70%
| Җаек климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Абсолют максимум, °C | 6,6 | 5,6 | 21,6 | 31,1 | 35,4 | 40,6 | 41,6 | 40,7 | 38,8 | 28,0 | 18,0 | 8,7 | 41,6 |
| Уртача максимум, °C | −6,5 | −6,2 | 0,4 | 14,1 | 22,7 | 28,1 | 29,9 | 28,2 | 21,6 | 12,0 | 1,5 | −4,7 | 11,8 |
| Уртача температура, °C | −10,4 | −10,6 | −4,1 | 7,9 | 15,7 | 21,0 | 22,9 | 20,9 | 14,4 | 6,3 | −2 | −8,2 | 6,2 |
| Уртача минимум, °C | −14,2 | −14,8 | −8,2 | 2,4 | 8,8 | 14,0 | 16,0 | 14,1 | 8,2 | 1,9 | −5,1 | −11,7 | 1,0 |
| Абсолют минимум, °C | −43,1 | −40,5 | −35,2 | −24,3 | −6,8 | −1,1 | 4,3 | 0,4 | −7,6 | −19,2 | −32,6 | −39,2 | −43,1 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 28 | 20 | 23 | 21 | 29 | 32 | 43 | 26 | 28 | 40 | 29 | 29 | 348 |
| Чыганак: Погода и Климат | |||||||||||||
Халык үзгәртү
| 1959[4] | 1970[5] | 1979[6] | 1989[7] | 1999[8] | 2009[9] | 2020[10] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 103 914 | 134 162 | 167 352 | 199 835 | 221 855 | 247 236 | 234 155 |
Татарлар саны кими 2020 елда 4940 кеше тәшкил иткән.
| 2010[9] | 2020[10] | ||
|---|---|---|---|
| Казакълар | 54.64% | 68,74% | үсә |
| Урыслар | 38.14% | 26,72% | кими |
| Украиннар | 2.40% | 1,03% | үсә |
| Татарлар | 2.05% | 1,57% | кими |
| Әзербайҗаннар | 0,41% | ||
| Кореялар | 0,21% | ||
| Алманнар | 0,21% | ||
| Белоруслар | 0,20% | ||
| Үзбәкләр | 0,14% | ||
| Чиченнар | 0,11% | ||
| Әрмән | 0,11% | ||
| Башкорт | 0,05% | ||
| Бүтән | 0,50 % |
Атаклы кешеләр үзгәртү
Җаекта туган, яшәгән яки шәһәр аша үткән шәхесләр:
- Александр Алябьев
- Александр Гумбольдт
- Владимир Даль
- Гавриил Державин
- Василий Жуковский
- Владимир Короленко
- Иван Крылов
- Александр Суворов
- Аркадий Столыпин
- Симон Петер Паллас
- Емельян Пугачёв
- Александр Пушкин
- Лев Толстой
- Тарас Шевченко
- Федор Шаляпин
Казакълар үзгәртү
Татарлар үзгәртү
- Сәлим Айткулов
- Нәҗип Җиһанов
- Гаяз Ишмөхәммәтов
- Габдулла Кариев
- Ләлә Кузнецова (1946), фоторәссам.
- Мотыйгулла Төхфәтуллин
- кызы Галия Кайбицкая
- улы Камил Мотыйгый
- Габдулла Тукай
- Абдулла Шаһиев
Мәдәният үзгәртү
Дин үзгәртү
Музейлар үзгәртү
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Яицкий городок // Эфемериды — Яя — 1931.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 https://www.citypopulation.de/en/kazakhstan/cities/
- ↑ Чыганакка җибәрү хатасы: Неверный тег
<ref>; для сносокautogenerated1не указан текст - ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg1.php
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2012-06-17, retrieved 2013-03-19
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
- ↑ 9,0 9,1 Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Население Республики Казахстан (том 1) (PDF), archived from the original (PDF) on 2013-02-27, retrieved 2013-03-19
- ↑ 10,0 10,1 Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2020 года. 2020 елның 13 июль көнендә архивланган. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. Дата обращения: 16 мая 2020.