Ә. Рудаки исемендәге тел һәм әдәбият институты
Ә. Рудаки исемендәге Тел һәм әдәбият институты (таҗ. Институти забон ва адабиёт ба номи А. Рӯдакии, фар. انستیتوت زبان و ادبیات رودکی) — Дүшәнбедәге Таҗикстан Фәннәр академиясенең тикшеренү институты. Бу Таҗикстан Фәннәр академиясенең иң борынгы тикшеренү институтларының берсе һәм таҗик телен һәм әдәбиятын өйрәнү белән шөгыльләнгән иң иске институт.
| Ә. Рудаки исемендәге тел һәм әдәбият институты | |
| таҗ. Институти забон ва адабиёти Рӯдакӣ | |
| Нигезләнү датасы | 1932 |
|---|---|
 | |
| Дәүләт |
 Таҗикстан |
| Штаб-фатирының урнашуы | Дүшәнбе, Таҗикстан |
| Рәсми веб-сайт | Lua хатасы: expandTemplate: template "ref-tg" does not exist. |
Институт Таҗикстандагы язма телне фарсы теленнән латинга һәм латиннан кирилл әлифбасына күчерүдә зур роль уйнады. Таҗик теленең тарихын, грамматикасын һәм диалектларын өйрәнү, ике телле сүзлекләр туплау, стилистика һәм идиоматик сүзлекләр бастыру, шигърият проблемаларын тикшерү, таҗик һәм рус телләрен чагыштырма өйрәнү, фольклор әсәрләрен туплау һәм бастыру, басмага әзерләү, борынгы, классик һәм хәзерге әдәби әсәрләрне өйрәнү Тел һәм әдәбият институтының төп эшчәнлеген тәшкил итәләр. Таҗикстандагы күп музейлар институт белән тыгыз бәйләнештә.
Тарих
үзгәртүТел институтын булдыру тарихы Таҗик Совет Социалистик Республикасы оешуы елларына барып тоташа. 1932 елның 17 мартында ССРБ Президиумы карары белән Тарих һәм Тел факультеты булдырыла. [1] 1940 елда, аның нигезендә, ССРБ Фәннәр академиясенең Таҗик филиалына бәйсез фәнни институт булып кергән Тарих, Тел һәм әдәбият институты төзелә. [2]
Таҗикстан ССР Фәннәр академиясе оешканнан соң, 1951 елның 14 апрелендәге Таҗикстан Министрлар Советы фәрманы белән дүрт фәнни тармак белән бәйсез тел һәм әдәбият институты булдырыла: тел, классик әдәбият, совет әдәбияты һәм сүзлекләр. 1955 елда Садриддин Айни музее институтның филиалы буларак оеша. 1958 елда, Әбү Абдулла Рудакиның 1100 еллыгы уңаеннан, институт бу шагыйрь исеме белән атала. 2011 елның 4 февралендә Таҗикстан Республикасы Фәннәр академиясенең Көнчыгышны өйрәнү һәм язма мирас институты Тел һәм әдәбият институты белән кушыла һәм Рудаки Тел, әдәбият, Көнчыгышны өйрәнү һәм язма мирас институты исемен ала. 2017 елда Көнчыгышны өйрәнү һәм язма мирас бүлеге Тел институтыннан кабат аерыла, һәм институт элекке исем астында эшчәнлеген дәвам итә.
Бүлекләр
үзгәртүТел һәм әдәбият институты тел һәм фольклор бүлекләреннән гыйбарәт.
Тел бүлеге
үзгәртүТел бүлеге нигездә "Таҗикстанның килеп чыгышы һәм үсеше тарихы" темасы өстендә эшли. Бүлекнең төп максаты - материаллар җыю һәм тикшеренү нәтиҗәләрен китап һәм мәкаләләр рәвешендә тәкъдим итү. Аның тикшеренүләренең төп юнәлешләренең берсе - таҗик диалектларын һәм Памир һәм Ягноб кебек Көнчыгыш Иран телләрен өйрәнү. [3]
Фольклор бүлеге
үзгәртүФольклор бүлеге таҗик фольклор әсәрләрен социаль-мәдәни традицияләр контекстында чагыштыру өстендә эшли. Кафедрада таҗик фольклоры фонды бар, анда тикшерүчеләр 70 ел эчендә Таҗик фольклорының 225,000 артык әсәрен яздырдылар, шул исәптән 21000 мәкаль, 8,200 табышмак, 30,000 дүрт һәм ике юллыклар, 28,100 бәет, 20,000 җыр, 13,200 гимн, 6100 миф, 3200 мәзәкләр һәм 118 героик шигырь. [4]
Җитәкчеләр
үзгәртүИнститут оешканнан бирле ул түбәндә китерелгән шәхесләр тарафыннан идарә ителә: [5]
- Бабаҗан Ниязмөхәммәдов (1941-1944)
- Шәрифҗан Хөсәензадә (1944-1947)
- Габделгани Мирзоев (1947-1952)
- Малаҗан Фазыйлов (1952-1958)
- Холик Мирзозадә (1958-1959)
- Насыйрхан Масуми (1959-1972)
- Габделкадыйр Маниязов (1972-2000)
- Дадхода Саймиддинов (2000-2005)
- Сәйфетдин Назарзадә (2006-2011)
- Акбар Турсанзод (2011-2015)
- Сахидод Рәхмәтуллозадә (2015 - хәзерге вакытка кадәр)
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ TAJIKISTAN ACADEMY OF SCIENCES. Encyclopædia Iranica. 7 March 2021 тикшерелгән.
- ↑ Дар бораи Институт. Rudaki Institute of Language and Literature. әлеге чыганактан 2021-02-28 архивланды. 7 March 2021 тикшерелгән.
- ↑ Отдел Языка | Институт языка и литературы им. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан. әлеге чыганактан 2021-01-27 архивланды. 2021-03-09 тикшерелгән.
- ↑ Отдел фольклора | Институт языка и литературы им. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан. әлеге чыганактан 2021-04-22 архивланды. 2021-03-09 тикшерелгән.
- ↑ Институт языка и литературы им. Рудаки. әлеге чыганактан 2021-02-01 архивланды. 2021-03-09 тикшерелгән.
Чыганаклар
үзгәртү- Institute of language and literature of the Tajik Academy of Sciences. Intangible cultural heritage platform for Asia and the Pacific (ICHCAP). әлеге чыганактан 2021-01-27 архивланды. 7 March 2021 тикшерелгән.
- RUDAKI INSTITUTE OF LANGUAGE, LITERATURE, ORIENTAL AND WRITTEN HERITAGE. Tajik Academy of Sciences. әлеге чыганактан 2021-02-10 архивланды. 7 March 2021 тикшерелгән.
- Дар бораи Институт. Rudaki Institute of Language and Literature. әлеге чыганактан 2021-02-28 архивланды. 7 March 2021 тикшерелгән.
- Институт языка и литературы им. Рудаки. әлеге чыганактан 2021-02-01 архивланды. 2021-03-09 тикшерелгән.
- Отдел Языка | Институт языка и литературы им. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан. әлеге чыганактан 2021-01-27 архивланды. 2021-03-09 тикшерелгән.
- Отдел фольклора | Институт языка и литературы им. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан. әлеге чыганактан 2021-04-22 архивланды. 2021-03-09 тикшерелгән.
Тышкы сылтамалар
үзгәртү- iza.tj — Ә. Рудаки исемендәге тел һәм әдәбият институтының рәсми сайты
- Тел һәм әдәбият институты исеме белән аталган 2021 елның 10 февраль көнендә архивланган. Рудаки 2021 елның 10 февраль көнендә архивланган. Таҗикстан Фәннәр академиясенең рәсми сайты