Элиза Ожешко
Элиза Ожешко (Элиза Ожешкова, Элиза Оржешко, пол. Eliza Orzeszkowa, белар. Эліза Ажэшка; 1841 елның 6 июне, Гродно тирәсендәге Мильковщина авылы, Россия империясе — 1910 елның 18 мае, Гродно) — язучы һәм җәмәгать эшлеклесе. Польшада күренекле Польша язучысы, Беларусиядә — Беларус язучысы дип таныла.
| Элиза Ожешко | |
|---|---|
_(cropped).jpg) | |
| Туган телдә исем | пол. Eliza Orzeszkowa белар. Эліза Ажэшка |
| Туган | 6 июнь 1841[1][2][3][…] Милькавшчына, Гродно өязе[d], Гродно губернасы, Литва янарал-гөбернатырлыгы[d], Россия империясе |
| Үлгән | 18 май 1910[1][2][3][…] (68 яшь) Һродна, Литва янарал-гөбернатырлыгы[d], Россия империясе[4] |
| Үлем сәбәбе | йөрәк-кан тамырлары чирләре |
| Күмү урыны | Старое католическое фарное кладбище (Гродно)[d] |
| Ватандашлыгы | Россия империясе |
| Һөнәре | язучы, эссече, тәрҗемәче, навилис |
| Җефет | Stanisław Nahorski[d] |
| Ата-ана |
|
| Катнашкан сугышлар/алышлар | 1863 елгы Пүлшә күтәрелеше[d] |
 | |
Тормыш юлы
үзгәртүТумыштан Эльжбета Павловская (Elżbieta Pawłowska) бай алпавыт һәм адвокат Бенедикт Павловскийның (пол. Benedykt Pawłowski) һәм аның икенче хатыны Франческаның (кыз вакытта фамилиясе Каменская) кече кызы. Белемне Варшава пансионында ала (1852—1857). 17 яшендә Кобрин өязе алпавыты Пётр Ожешкога кияүгә бирелә (1823—1874) һәм аның Людвиново утарында яши.
1863 елның июлендә 2 атна утарында Ромуальд Траугуттны яшерә, ә соңрак аңа Варшавага качырга ярдәм итә, Ян Ваньковичка Галициягә качырга ярдәм итә, өч айдан утарда ат йөртүче булып эшләүче 50 яшьлек крестьян Стефан Поплавский бу хакта хакимиятләргә хәбәр итә. Элизаның ире — Пётр Ожешко бөтен гаепләрне үз өстенә ала һәм суд карары нигезендә, торгызылучыларга ярдәм иткән өчен, 1864 елның декабрендә чикләнмәгән вакытка Пермь губерниясенә җибәрелә, ә утар дәүләт хисабына конфискацияләнә.
Гроднога күченеп китә, Милковщинадагы утарны сата (1870) һәм әдәби эшчәнлектән кергән табышларга яши.
Элиза Ожешко знахарлар кулланган дару үләннәре белән кызыксына. Гродненщина буйлап сәяхәт иткәндә, ул знахарлардан сораша, үсемлекләрнең халык исемнәрен җыя. Ул гербарий һәм 228гә якын үсемлек исемен җыйган, аларның күпчелегенең тышкы кыяфәт тасвирламалары һәм куллану ысуллары булган. Язучы үзенең күзәтүләрен «Wisla» («Висла») географик-этнографик журналында бастырылган «Ludzie i kwiaty nad Niemnem» («Неман астында кешеләр һәм чәчәкләр») әсәрендә урнаштырган[5].
1894 елның 21 октябрендә (2 ноябрендә) Станислав Нагорскийга кияүгә чыга. Хәйрия һәм җәмәгать эшчәнлеге белән шөгыльләнә.
Авыр йөрәк авыруыннан соң үлә һәм Гроднода җирләнә.
Әдәби эшчәнлек
үзгәртүЭлиза Ожешко басмада 1866 елда «Ачлык еллардан сурәт» (пол. „Obrazek z lat głodowych“) повесте белән дебют ясый. «E. O.», «Bąk (z Wa-Lit-No)», «Li…ka», «Gabriela Litwinka» тәхәллүсләрен файдаланган.
«Пан Граба» („Pan Graba“, 1869), «Марта» („Marta“, 1873) һ.б. романнар һәм повестьлар иҗтимагый эмансиплаштыру һәм хатын-кызларның кешелек дәрәҗәсе өчен көрәш темасына язылган. «Эли Маковер» („Eli Makower“, 1874—1875), «Брохвичлар гаиләсе» („Rodzina Brochwiczów“, 1876) һ.б. романнары патриархаль алпавыт рәвешенең таркалуына һәм буржуазиянең калкулыгына багышлана. 1860—1870 еллар иҗаты өчен «тезис белән повестьлар», «тезис белән хикәя» кебек тенденцион жанрлар хас.
«Меир Эзофович» („Meir Ezofowicz“) романы (башка рус варианты «Меер Иозефович»; 1878; 13 телгә тәрҗемә ителгән), «Төрле өлкәләрдән» җыентыгының хикәяләре (1—3 т., 1879—1882), «Низины» („Niziny“, 1883), «Дзюрзи» („Dziurdziowie“, 1885), «Хам» („Cham“, 1888) белорус крестьяннарының тормышыннан повестьләр киң танылу ала.
«Неман астындә» („Nad Niemnem“, 1887) романы язучының иң югары казанышы дип бәяләнә. Романда 1863 елгы Поляк күтәрелеше чорының милли-патриотик традицияләренә тугры, хезмәт яратучы крестьяннар һәм деградацияләнүче шляхта сурәтләнә. Соңгы әсәрләрдән «Аргонавты» („Argonauci“, 1899) романы һәм 1863 елгы күтәрелешкә багышланган «Gloria victis» (ягъни «Җиңүчеләргә дан», 1910) хикәяләр җыентыгы аерылып тора.
1905 елда әдәбият буенча Нобель премиясенә тәкъдим ителә, әмма аны Һенрик Сенкевич ала.
Элиза Ожешко әсәрләре күп тапкыр рус теленә тәрҗемә ителгән.
Әсәрләр
үзгәртү
|
|
Рус телендәге басмалар
үзгәртү- Элиза Ожешко. Из рук в руки / Пер. с польского. — Приложение к газете "Приазовскій край", 43 (13 ноября). — Типографія газеты "Приазовскій край", 1905. — С. 176.
- Миртала. М., Текст, 2011.
- Собрание сочинений, 6 тт. М., Художественная литература, 1991—1996.
- Сочинения, 5 тт. М., 1953—1954.
- Полное собрание сочинений, 8 тт. Киев — С-Пб — Харьков, 1902—1910.
- Собрание сочинений, 12 тт. С-Пб, 1909—1910.
- Собрание сочинений, под ред. С. С. Зелинского, 12 тт. С-Пб, 1905—1908.
- Полное собрание сочинений, перев. А. Броновицкой, 8 тт. Киев, 1902—1911.
- Собрание сочинений, 3 тт. С-Пб, 1889.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Encyclopædia Britannica
- ↑ 3,0 3,1 FemBio database
- ↑ 4,0 4,1 Ожешко Элиза // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Лекарственные растения и их применение. Изд. 5-е, перераб. и. доп. «Наука и техника». Мн., 1974, с. 11-12
Сылтамалар
үзгәртү- Храневич К. И. Оржешко, Элиза // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Биография и тексты(пол.)
- Lib.Ru/Классика: Ожешко Элиза: Избранные сочинения
- Элиза Ожешко. Биография и избранные произведения
- Ожешко, Элиза // Литературная энциклопедия : в 11 т. — М., 1929—1939.