Франц Ксавер Винтерхальтер

Фра́нц Кса́вер Винтерха́льтер немец телендә: Franz Xaver Winterhalter; 1805—1873) — немец живописецы һәм литографы, XIX гасыр уртасы иң модалы портретистларның берсе. Дөньяви һәм сарай яны портретының остасы, Европаның барлык диярлек илләренең үз төрендә бердәнбер принцессалар һәм аксөяк хатын-кызлар галереясен барлыкка китергән.

алман. Franz Xaver Winterhalter
Җенес	ир-ат[…]
Ватандашлык	Алман империясе Баден бөек һерцоглыгы[d]
Туу датасы	20 апрель 1805(1805-04-20)[…]
Туу урыны	Menzenschwand[d], Санкт-Блазиен
Үлем датасы	8 июль 1873(1873-07-08)[…] (68 яшь)
Үлем урыны	Франкфурт, Висбаден мәэмүри бүлгесе[d], Һессен-Нассау правинсәсе[d], Пруссия кыйраллыгы[d], Алман империясе
Үлем төре	табигый үлем[d]
Үлем сәбәбе	корсак тифе[d]
Җирләнгән урыны	Франкфуртның баш зираты[d]
Кардәш	Винтерхальтер, Герман[d]
Һөнәр төре	рәссам, литограф, рәсемче, пәртеритче, сынлы сәнгать эшлеклесе
Эшчәнлек өлкәсе	живопись[d]
Башкарган вазыйфа	придворный художник[d] һәм придворный художник[d]
Шәкертләр	Карл Вальбом[d], Федерико Мадрасо[d] һәм Готлиб Бодмер[d]
Укытучылары	Штилер, Йозеф Карл[d] һәм Петер фон Корнелиус[d]
Активлык урыны	Париж, Бельгия, Фрайбург-им-Брайсгау, Карлсруэ, Мүнхен, Италия корольлеге[d], Россия, Испания һәм Бөекбритания һәм Ирландиянең берләшкән патшалыгы (1801-1922/1927)[d]
Эшчәнлек еллары	1863
Активлык чорнының башы	1820
Активлык чоры тәмамлануы	1873
Архивлары саклана	ETH Zurich University Archives[d]
Сәнгать юнәлеше	академизм[d] һәм Неорококо[d]
Жанр	портрет[d] һәм пейзаж[d]
Нинди веб-биттә тасвирланган	stadtlexikon.karlsruhe.de/index.php/De:Lexikon:bio-0493
Әсәрләр җыентыгы	Штеделевский художественный институт[d], Миннеаполис сәнгать музее[d], Музей Гетти[d], АКШ Милли сәнгать галереясе[d], Шевитсә милли тасвирый сәнгать музее[d], Национальная галерея Виктории[d], Метрополитен-музей[d], Музей цивилизации[d], Королевский музей изящных искусств[d], Landesmuseum Württemberg[d], Фрис Музей[d], Рейксмюсеум[d], Национальные галереи Шотландии[d], Musée d'art et d'histoire de Saint-Brieuc[d], Музей истории Франции[d], Napoleonic Museum[d], Мемориал Виктории[d], Музей Хиллвуд[d], Компьенский дворец[d], Национальный музей в Варшаве[d], Монреальский музей изящных искусств[d], Художественный музей Уолтерса[d], Эрмитаж музее[d], Музей в Вилянуве[d], Музей изящных искусств[d], Баварские государственные собрания картин[d], Виргинский музей изобразительных искусств[d], Пушкин ис. дәүләт тасвирый сәнгать музее[d], Государственный кунстхалле Карлсруэ[d], Коллекция Лихтенштейнов[d], Художественная галерея Йельского университета[d], Государственные художественные собрания Дрездена[d], Художественный музей Кливленда[d], Музей Род-Айлендской школы дизайна[d], Музей Конде[d], Brest’s Museum of Fine Arts[d], Музей Орсе[d], Sınlı Sänğät Muzeyı, Харвуд-хаус[d], National Museum Paleis het Loo[d], Royal Collections of the Netherlands[d], Версаль, Һофбург[d], Музей фюрера[d], Художественный музей Принстонского университета[d], Imperial Furniture Museum[d], Дворец изящных искусств[d], Художественный музей Пикардии[d], Музей августинцев[d], Музей Жакмар-Андре[d], Музей истории искусств[d], Музей Луи-Филиппа[d], Musée Napoléon[d], Musée national de Malmaison et Bois-Préau[d], Художественная галерея леди Левер[d], Национальная портретная галерея[d], Russell-Cotes Art Gallery & Museum[d], Художественный музей Филадельфии[d], Уффици[d], Коридор Вазари[d], Национальный музей[d], Королевский дворец в Варшаве[d], Музей изящных искусств Ренна[d], галерея Бельведер[d], Musée des Pêcheries, Fécamp[d], Museu da Casa Brasileira[d], Эстонский художественный музей[d] һәм Scarborough Art Gallery[d]
Автор буларак авторлык хокуклары халәте	автор хокукларына иялек вакыты тәмам[d]
Файлы артиста по адресу	Frick Art Research Library[d] һәм Smithsonian American Art and Portrait Gallery Library[d]
Commons Creator бите	Franz Xaver Winterhalter
Франц Ксавер Винтерхальтер Викиҗыентыкта

Иртә еллары

Франц Ксавер Винтерхальтер Баденда, Шварцвальдта кечкенә Менценшванда авылында (хәзер Санкт-Блазин шәһәренең өлеше) 1805 елның 20 апреленда туган. Ул фермер һәм сумала җитештерүчесе Фидель Винтерхальтер һәм Менценшвандның борынгы ыруыннан килеп чыгышлы хатыны Ева Мейерның гаиләләрендә тәртип буенча алтынчы бала булган. Килеп чыгышы буенча крестьян булган аның әтисе рәссамның тормышына әһәмиятле йогынты ясаган. Аның сигез ир туган һәм кыз туганнарының дүртесе бала чакларында үлгән. Бөтен тормышы буена Винтерхальтер гаиләсе белән бик якын калган, бигрәк тә шулай ук рәссам булган ир туганы Герман (1808—1891) белән.

Ир туганы белән автопортрет. 1840. Киндер тукыма, май. Кунстхалле, Карлсруэ

1818 елда Блазинда бенедиктин монастыре каршында мәктәпне бетергәч Винтерхальтер Менценшвандтан рәсем һәм гравюраны өйрәнер өчен киткән. Литографияне һәм рәсемне ул Фрайбургта Карл Людвиг Шулер (1785—1852) остаханәсендә өйрәнгән. 1823 елда, аңа унсигез яшь булганда сәнәгать эшлеклесе барон фон Айхталь (von Eichtal) ярдәме белән ул Мюнхенга китә. 1825 елда ул бөек герцог Баденлы стипендиясен ала һәм Петер Корнелиус җитәкчелегендә Мюнхен художестволар академиясендә өйрәнү курсын башлый, шулай да, аның укыту ысуллары яшь рәссам өчен җайсыз була һәм Винтерхальтер дөньяви портрет живописенда күбрәк туры килгән җитәкчене – Йозеф Штилерны таба. Бу елларда Винтерхальтер литография белән көн күрә. Винтерхальтер сарай яны даирәләргә 1828 елда, Карлсруэда Баден графинясы Софиянең рәсем остазы булып хезмәткә кабул ителгәч керә. Үзе турында Көньяк Германиядән ерак игълан итәргә җай рәссамга 1832 елда килгән, ул вакытта ул бөек герцог Леопольд Баденлы ярдәмендә Италиягә (1833—1834) бару мөмкинчелеге туа. Римда ул Луи-Леопольд Робер стилендә романтик юнәлешле картиналар ясый башлый һәм Француз академиясе мөдире Орас Верне белән якынлаша. Карлсруэга кайтканнан соң Винтерхальтер бөек герцог Леопольд Баденлы һәм хатыны портретларын барлыкка китерә һәм герцогның сарай яны живописецы итеп билгеләнә. Шулай да, ул Баденнан китә һәм Франциягә килә, анда 1836 ел күргәзмәсендә җәмәгать игътибарын аның Il dolce Farniente жанр картинасы җәлеп итә, ә бер ел соңрак Il Decameron да мактауга лаек була. Ике эш тә Рафаэль стилендә академик живопись әсәрләре булып тора. 1838 ел Салонында ул Ваграм принцының яшь кызы белән портретын тәкъдим итә. Шуннан соң ул Бельгия королевасы Луиза Мария Орлеанлының улы белән портретын ясаган. Мөгаен, бу картинага рәхмәтле Винтерхальтер турында Бельгия королевасының әнисе, Франция королевасы Мария Амалия Неаполитанлыга мәгълүм булган.

Сарай яны рәссамы

Иртә манера мисалы: княгиня Л. И. Витгенштейн портреты, 1843

Парижда Винтерхальтер тиз модалы рәссам атын казана. Ул Франция короле Луи-Филиппның сарай яны рәссамы итеп билгеләнгән булган, ул аңа зур гаиләсенең шәхси портретларын барлыкка китерүне ышандырган. Винтерхальтер аның өчен утыздан артык заказ ясарга тиеш булган. Бу уңыш рәссамга әз генә күренерлек юмалау белән портрет охшалыгын оста кушып тере хәзерге манерада вәкиллекне чагылдырырга маһир династик һәм аксөяк портрет живописе белгече абруен китергән. Шулай да, художество даирәләрендә Винтерхальтерның абруе интеккән. 1836 ел Салонында аның дебютын мактаган тәнкыйтьчеләр җитди кабул итәргә мөмкин түгел рәссамнан кебек кире якка борылганнар. Бу мөнәсәбәт Винтерхальтерның бөтен карьерасы дәвамында калган һәм аның эшен живопись иерархиясендә аерым торырга мәҗбүр иткән. Винтерхальтер беренче дәүләт заказларын предмет живописена кайту һәм академик абруйны торгызу алдыннан вакытлыча этап итеп караган; ул үз уңышы корбаны булган һәм үзенең тынычлыгы өчен аңа бары тик диярлек портрет жанрында эшләргә туры килгән. Бу өлкәдә ул шактый уңышка ирешкән, бу аңа баерга ярдәм иткән. Шул ук вакытта Винтерхальтер халыкара дан һәм патша шәхесләренең яклавын казанган.

Соң манера мисалы: Варвара Римская-Корсакова портреты, 1864. Орсе Музее, Париж

Аның күпсанлы король “натурщица”лары арасында шулай ук королева Виктория булган. Винтерхальтер Бөекбританиягә беренче мәртәбә 1842 елда килгән, ә шуннан соң шунда Виктория, принц Альберт һәм үсүче гаиләләре портретларын ясау өчен берничә мәртәбә кайткан һәм шулай итеп гомумән 120-дән дә ким түгел эш барлыкка китергән. Бу тукымаларның күбесе хәзер Король тупланмасында һәм җәмәгатькә демонстрация өчен Букингем сараенда һәм башка резиденцияләрдә ачык. Шулай ук Винтерхальтер берничә күбесенчә сарай яны даирәләренә кергән инглиз аксөякләре вәкилләре портретын ясаган. 1848 елда Луи-Филиппның төшүе рәссам абруена йогынты ясамаган. Винтерхальтер Швейцариягә күчкән, ә моннан кала заказлар буенча Бельгиядә һәм Англиядә эшләгән.

Франциядә портретларга заказлар килүдә тыныш аңа тарихи живописька кайтырга мөмкинчелек биргән, һәм ул испан риваяте белән илһамланып «Флоринда» (1852, Метрополитен-музей, Нью-Йорк) картинасын иҗат иткән, бу хатын-кыз матурлыгының шатлыклы бәйрәме булып тора. Шул ук елда ул үз гаиләсен корырга карар кылган, әмма аның кул һәм йөрәк тәкъдиме кире кагылган булган; Винтерхальтер бары тик үз эшенә тугъры буйдак булып калган.

Тәхеткә Наполеон III утыргач, рәссамның популярлыгы арткан. Шул вакыттан бирле Икенче империя буйсынуында Винтерхальтер император фамилиясе һәм француз сарай янының баш портретисты булган. Гүзәл императрица Евгения аның яраткан моделе булган һәм ул үзе аңа мәрхәмәтле итеп караган. 1855 елда Винтерхальтер үзенең «Императрица Евгения фрейлиналар арасында» шедеврын ясый, биредә ул авыл тирәлегендә фрейлиналары белән чәчәк җыючы итеп тасвирланган. Картина яхшы кабул ителгән булган һәм барчасы карарлык итеп күрсәтелгән булган һәм хәзерге көнгә кадәр останың, мөгаен, иң танылган эше булып кала. 1852 елда Испаниягә королева Изабелла II-не ясар өчен бара, португаль король фамилиясе өчен эшләгән. Парижга килгән рус аксөякләре вәкилләре шулай ук мәшһүр остадан үз портретларына ия булырга теләгәннәр. “Король рәссамы” буларак Винтерхальтерга Британия (1841 елдан), Испания, Бельгия, Россия, Мексика, Германия һәм Франция сарай яннарында даими сорау булган.

Фрейлиналар тирәсендә императрица Евгения. 1855. Компьен сарае

Соңрак елларда аның хезмәтләрендә ихтыяҗ тагын да зуррак булган. 1856 елда ул Польшага җирле аксөякләр заказлары буенча портретлар ясарга киткән, 1857 елда – Югары Бавариягә, анда ул императрица Мария Александровна портретын ясаган. 1860-ынчы елларда рәссам Россия аксөякләре заказлары буенча күп эшләгән. Эшне тизләтү өчен ул алдан набросокларны ясаудан туктаган; эмальдә миниатюраларга охшаш элекке академик манерага алмашка рәссам романтизм рухында җитез живопись манерасын сайлаган. Максимилиан Беренче җитәкләгән Икенче Мексика империясе Винтерхальтер император парының портретларын ясарга заказ алган. Мексика императрицасы Шарлотта Бельгияле Винтерхальтер Франциядә карьерасының башында ук ясаган Бельгия королевасы Луиза Мария Французның кызы булган. Винтерхальтер пумаласыныкы Мексика монархлары портретларының кайберәүләре һаман да Чапультепек сараенда күрсәтелә.

Соңгы еллары

Аңа вакытының күп мәшһүр король шәхесләре позалаган: Наполеон III-нех хатыны императрица Евгения, Россия императрицалары Александра Федоровна, Мария Александровна, бөек княгинялар Мария Николаевна һәм Елена Павловна, Шуваловлар, Бобринскийлар, Юсуповлар, Радзивиллар, Мусин-Пушкиннар кенәз һәм граф ырулары вәкилләре. 1842 елда Винтерхальтер королева Виктория, Альбертны һәм король гаиләсен ясар өчен Англиягә килә. Аның пумалага 120-дән артык патша шәхесләре портретлары карый. 1864 елда Винтерхальтер соңгы мәртәбә Англиягә барган. Шул ук елның көзендә ул император Франц-Иосиф һәм императрица Елизавета портретларын ясар өчен Венага бара. 1870 елның сентябрендә Икенче француз империясенең җимерелүе белән тәмамланган франко-прусс сугышы вакытында ул Швейцариядә дәвалану курсын узган. Сугыштан соң рәссам Франциягә кайтмаган, моның урынына Баденга барган. Рәсми рәвештә ул Баден сарай янына беркетелгән булган һәм Карлсруэда тора башлаган. Тормышының соңгы ике елында Винтерхальтер бик аз рәсем ясаган. 1873 елның җәендә Майнадагы-Франкфуртка бару вакытында аңа тиф йоккан һәм ул 1873 елның 8 июлендә үлгән. Аңа алтмыш сигез яшь булган.

Әдәбият

Тормышы һәм иҗаты очерклары. Күргәзмә каталогы

• Ormond R., Blackett-Ord C. Franz Xaver Winterhalter and the Courts of Europe, 1830–70 : Калып:Lg / Richard Ormond and Carol Blackett-Ord ; with contributions by Susan Foister [and others]. — London : National Portrait Gallery, 1987. — 240 p. — ISBN 0-904017-84-2. — Калып:OCLC.

Сүзлекләр һәм энциклопедияләр

• Власов В. Г. Винтерхальтер // Стили в искусстве : Архитектура, графика. Декоративно-прикладное искусство. Живопись, скульптура : словарь : в 3 т. / В. Г. Власов. — СПб. : Кольна, 1996. — Т. 2 : Словарь имён : А—Л. — С. 204. — 543 с. : ил.. — ISBN 5-88737-005-X. — Калып:OCLC.
• Великий князь — Восходящий узел орбиты. — М., 2006. — С. 358. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 5). — ISBN 5-85270-334-6.
• Винтергальтер, Франц-Ксаверий // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.
• Coffey Bryant B. Winterhalter, Franz Xaver / Barbara Coffey Bryant // Oxford Dictionary of National Biography : in association with the British Academy : from the earliest times to the year 2000 : Калып:Lg : in 60 vols. / edited by H. C. G. Matthew and Brian Harrison. — Oxford, New York : Oxford University Press, 2004. — Vol. 59 : Wilks — Wolman. — P. 796–798. — XV, 1008 p. : ill.. — ISBN 0-19-861411-X. — ISBN 0-19-861409-8 (vol. 59). — Калып:LCCN. — Калып:OCLC.
• Lange B. Winterhalter, Franz Xaver / Barbara Lange // The Dictionary of Art : Калып:Lg : in 34 vols. / edited by Jane Turner. — New York : Grove's Dictionaries, 1996. — Vol. 33 : Wax to Zyvele • Appendices. — P. 256–257. — XIII, 988 p. : ill.. — Reprinted ed. with minor corrections, 1998. — ISBN 1-884446-00-0. — Калып:LCCN. — Калып:OCLC.
• Schneider A. von. Winterhalter, Franz Xaver / Arthur v. Schneider // Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, begründet von Ulrich Thieme und Felix Becker : unter Mitwirkung von etwa 400 Fachgelehrten bearbeitet und redigiert : Калып:Lg : in 37 Bd. / von H. Vollmer, B. C. Kreplin, H. Wolff, O. Kellner; herausgegeben von Hans Vollmer. — Leipzig : Verlag von E. A. Seamann, 1947. — Bd. 36 : Wilhelmy – Zyzywi. — S. 87–89. — 616 S. — Калып:OCLC.

Белешмә күрсәткечләре

• Freitag W. M. Art Books : A Basic Bibliography of Monographs on Artists / Wolfgang M. Freitag, ed.. — 2nd ed.. — New York, London : Garland Publishing, 1997. — P. 445. — XXVI, 542 p. — (Garland Reference Library of the Humanities ; vol. 1264). — ISBN 0-8240-3326-4. — Калып:LCCN. — Калып:OCLC.

Сылтамалар

• Калып:WGA
• Franz Xavier Winterhalter (ингл.)