Огински каналы

, һәм

Огински каналы
Су җыю бассейны	бассейн Припяти[d]
Дәүләт	Беларусь
Административ-территориаль берәмлек	Брест өлкәсе
Әсәрнең клиенты	Михаил Казимир Огинский[d]
Огински каналы Викиҗыентыкта

1767-1783 елларда төзелгән Ога, Днепров-Неман каналы Яслед (Припяти бассейны) һәм Щарны (Неманның бассейны) тоташтыра, шул рәвешле Балтий диңгезе белән Кара диңгезне тоташтыра. Каналның бер өлеше булып Выгонощанское күле һәм Вульковское. Каналның озынлыгы якынча 55 км (шул исәптән Выгонощан күле буенча 5 км). Выгонощанское күле Щар елгасы белән 2,5 чакрымлы прокол белән тоташтырылган. Каналда 2 пристани-Телеханнар һәм Огинская була. Башта канал Телехан каналы дип атала.

Тарих

Каналда төзелеш инициаторы Михаил Казимир Огинский хөрмәтенә аталган (kanal wieki Pinski czyli port Oginski). Төзелеш 12 миллион злотыйга төшкән, аларның күпчелеген Матей Бутримович — пинский мечнигы һәм шәһәр судьясы биргән. Матей Бутримович бөтен оештыру эшен башкара: белгечләрне чакыра, эшчеләрне эшкә ала.

Төзүчеләрнең төп инструментлары пилотлар, топорлар һәм көрәкләр иде. Транспорт сыйфатында җигүле атлар һәм бүреләр кулланылган. Төбәк үсеше өчен рәхмәт йөзеннән сүз өлгереп җиткән ут һәйкәле (1768 елның Конституциясендә дә чагылыш тапкан) төзүне планлаштырган, аңа җирле Лагишин һәм Мышковец авылы ярдәм иткән. Каналны карап тоту өчен түләү үтүче судлардан алынган.

Тикшеренүләр Идел-Днепровско-Висленского һәм Огинского Су юллары

Канал 1783 елда файдалануга тапшырылган. XIX гасырда пароходларны көн саен түбәндәге маршрутлар буенча йөртәләр: Пинск — Телеханнар һәм Пинск — Слоним (ике көнгә бер тапкыр). Моннан тыш, Ясельде һәм огин каналлары буенча суднолар йөреше ат һәм кеше тартуы белән башкарыла. Канал ярдәмендә авылларның һәм авылларның актив үсеше башланды.

Огин каналы тирән түгел, шуңа күрә корылыклы елларда аның буенча хәрәкәт итү һәм урманнарны берләштерү кыенлашкан. Шуңа Күрә 1795 елның 23 февралендәге Павел I указы нигезендә «канал ремонтына керешергә» дигән карар кабул ителә, аңа 60 мең сум акча җибәрелә. Ремонт 1799 елдан 1804 елга кадәр дәвам итә. Реконструкциядән соң аның киңлеге 10 метрга җитте. 1804 елның 23 февралендәге (6 март) Александр I указы нигезендә «судовъ һәм плотовъ буенча үткәрелә торган»штатлар һәм җыемнар расланды.

Гродненск статистик комитетының 1837 елгы ведомстводан 1836 елда ут каналы буенча күчерелгән товарлар (тоз, бодай, уксус, җитен, солы, сало, борчак, арыш, глинлы һәм фаянс савыт-саба, пыяла, кирпеч, табак һ.б.) бәясе 1,5 млн. сум тәшкил иткән. Канал буенча тимер чит илләрдән (аннан ясалган әйберләр) һәм хәтта ювелир әйберләр алып кайтканнар, көньяктан ефәк һәм шәраб алып кайтканнар.

Каналлар Беренче бөтендөнья сугышында нык зыян күрә. Барлык гидротехник корылмалар шартлатылган һәм яндырылган.

Көнбатыш Белоруссияне Польшага кушылганнан соң, польша хакимияте су артериясен яңартуга актив кереште. Канал тиз торгызыла, модернизацияләнә (1926 һәм 1928 елларда) һәм 1939 елга кадәр уңышлы эксплутацияләнә. Гортоль авылы каршында аның аша тимер күпер чыга, ул пароход узганда аерылыша. Нигездә, канал урманосплавасы өчен кулланыла, әмма монда ике якка да пар двигательләре булган пассажир суднолары йөри.

1939 елдан 1941 елга кадәр каналны бары тик урманосплав һәм судоходчылык өчен генә кулланыла.

1942 елда Совет партизаннары һәм алман гаскәрләре арасындагы сугыш нәтиҗәсендә канал навигация системасы җимерелә һәм яңадан торгызылмый.

Сугыштан соң «союз дәрәҗәсендәге объект» дигән статус бирелгәч, Каспий һәм Кара диңгездән (Балтийскийдан кыска юл буларак) су системасын яңадан торгызу планлаштырылган иде, ләкин бу планнарга тормышка ашырга насыйп булмады. Ахыр канат 1960 нчы елларда, калган шлюза һәм плотиналар шартлаган вакытта яраксыз хәлгә килә.

Бүгенге торышы һәм перспективалары

М. К. Огинский — инициаторы сузу канал

Канал туристлык объектына әверелде. Канал әлегә кадәр торгызылмаган, һәм аны торгызу турындагы мәсьәлә әле ачык. Каналның торышы аның дәвамында диярлек (1нче чакрымнан 45нче чакрымга кадәр), бары тик ике канал участогы гына нормаль хәлдә: канал составына керүче Телехан халкының ял итү урыны — Вульковское күле һәм Выгонощанское күле, дүрт чакрымлы прокол һәм 10 нчы шлюз калдыклары. Ә каналның 15 чакрымнан Вульковский күленә кадәр торышы аеруча күңелсез.

1980 елда Выгон каналы күленнән чыккан вакытта җир дамбасы белән каплана.

2007 елга булган мәгълүматларга караганда, канал файдаланылмый. Икенче бөтендөнья сугышыннан соң төзелгән коммуникацияләр һәм күперләр каналны суднолар йөреше өчен кулланырга мөмкинлек бирми.

Каналны торгызу буенча проектлар күп тапкырлар тәкъдим ителде, әмма алар нәтиҗәсез дип танылды. Якынча исәпләүләр буенча, каналны реконструкцияләү 40 млрд. бел таләп итәчәк. сум. 2007 елда һава шартлары (аннан соң яңгыр явып киткән корылык) сәбәпле, ут каналы Щар елгасы белән бергә экологик һәлакәт зонасына әверелде; ул чакта балыкларның баш саны кискен кимеде, бигрәк тә чуртан. Бу хәл болотларда каналга һәм Щар елгасына агып төшү аркасында килеп чыккан һәм балыкларның күпләп һәлак булуына китергән.

Каналны реконструкцияләү каналның кайбер өлешен генә торгызуны күздә тота (Выгонощан күле — заказникның Выгонощи — КПП авылы), ягъни каналның 5 чакрымы гына. 10 нчы шлюзны реконструкцияләү дә аның капкасының яраксыз булуына һәм Щарага куылган күлдән суны калдыруына бәйле. Бу Выгонощи авылы участогындагы канал — Вүлка Телеханская авылы канавага агып төшүче суга әверелде диярлек. Ә биеклеге күл Вульковского башка подитки аның ягыннан Выгонощанского күле дә кими башлады. Выгонощанское һәм Бобровичи күлендәге Юллар чатында Канал каналның үзәненең поперекына 50 сантиметр прокол тәкъдим ителә.

Канал, бу ясалма су юлы, соединивший Неман белән Бассейн Днепра, дип атыйлар могҗиза инженерлык фикере XVIII гасыр. Бәлки, канал ЮНЕСКО Бөтендөнья мирасы исемлегенә керер дигән өмет бар.

Сылтамалар

• Канал Огинского (неопр.). www.radzima.org. Мөрәҗәгать итү көне 28 апрель, 2019.
• Огинский су юлы. Иске картасы.  (неопр.). www.karty.by. Мөрәҗәгать итү көне 28 апрель, 2019.
• Огинский каналы бу Яндекс.Карта (рус.). maps.yandex.ru. Мөрәҗәгать итү көне 28 апрель, 2019.