Төнбоек
Ак төнбоек (лат. Nymphaéa) - су лаләсе, төнбоекчалар семьялыгыннан күпьеллык су үсемлекләре ыругы.
| Төнбоек | |
|---|---|
 | |
| Халыкара фәнни исем | Nymphaea L., 1753[1][2] |
| Таксономик ранг | ыру[1] |
| Югарырак таксон | Nymphaeoideae[d] |
| Таксономик төр | N. alba[d] |
| Шушы чыганакларда тасвирлана | Энциклопедия природы Армении[d] һәм Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 27[d] |
Кыскача мәгълүмат
үзгәртүСабаксыз үсемлек, сулык төбендә куәтле горизонталь тамырчалы һәм су өслегендә йөзеп йөрүче цилиндрсыман озын сапларда урнашкан ялтыравык йөрәксыман озынча-түгәрәк зур яфраклы. Яфракларының озынлыгы 10 - 30 см. Чәчәк бөреләре ачылганнан соң, озын чәчәк сапларында күп таҗ яфракчыклы йөзеп йөрүче берәр-берәр ак чәчәкләр күренә башлый, алар кичен йомылып суга күмеләләр, иртән яңадан калкып чыгып ачылалар (яңгырлы көннәрдә көндез дә ачылмыйлар). Ак төнбоекның касәсе түгәрәк нигезле, ап-ак төнбоекныкы — 4 кырлы. Чәчәкләре төзек (актиноморф), ике җенесле. Июнь–августта чәчәк аталар. Чәчәк атып бетергәннән соң, чәчәк сабы бөтерелә, җимеше суда үсә. Җимешләре — аркылы җөйле күп орлыклы зур тартмачык. Август–октябрьдә өлгерәләр. [3].
Таралу
үзгәртү50 дән артык төре билгеле, бөтен Җир шарында таралганнар. Татарстан территориясендә 2 төре бар. Ап-ак төнбоек (N. candida) — бөтен республикада агымсыз һәм әкрен агымлы сулыкларда, ак төнбоек (N. alba) Зөя һәм Чишмә елгаларында очрый.
Башкортстанның Урал алдында һәм Башкортстандагы Урал аръягында таралган.
Файдалану
үзгәртүҮсемлек составында эфир мае, гликозид, алкалоид, дуплау матдәләре, крахмал, глюкоза бар.
Халык медицинасында тынычландыру, йоклату, авыртуны басу чарасы, тән кызышканда, шулай ук тире ялкынсынуын дәвалауда кулланыла.
Тамырчасы һәм орлыклары су кошлары, кондыз, ондатра һәм башкалар терлек ияләре өчен азык булып тора.
Декоратив үсемлекләр.
ТРның Кызыл китабына кертелгән (2006).
Фотосурәтләр
үзгәртү-
-
-
-
-
Nymphaea Attraction
Искәрмәләр
үзгәртү- Башкорт энциклопедиясе. Ак тонбоек(үле сылтама) (недоступная ссылка)
Әдәбият
үзгәртү- Wiersema J. H. {{{башлык}}} // Ann. Missouri Bot. Gard : ежегодник. — № 75. — P. 795—804.
Сылтамалар
үзгәртү- Blumen Garten Pflanzen Bilder Botanik - Seerosen (Nympaea) 2008 елның 24 декабрь көнендә архивланган.
- Kit Notts, ⁇ The first hybrid waterlilies ⁇ 2013 елның 29 октябрь көнендә архивланган.
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Линней К. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium — 5 — Стокһолм: 1754. — doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ 2,0 2,1 Linnaeus C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
- ↑ https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/tnboek