Тверь җәмигъ мәчете

Тверь җәмигъ мәчете  (тат. Тверь шәһәре җәмигъ мәчете, Тверь татар мәчете) — Тверь каласы мөселманнары гыйбадәтханәсе. Мәчет 1906 елда ачыла.

Мәчет
Тверь җәмигъ мәчете  Тверь шәһәре җәмигъ мәчете
Ил	Россия
Шәһәр	Тверь
Дин	ислам
Бина төре	мәчет
Халәте	гамәлдә

Тарихы

Төзелеше

Тверьда мәчет төзү турындагы карар Тверь имамы, чыгышы белән Сергач өязе Печә авылыннан булган, Хөсәен Сәет-Борһан җитәкчелегендә җирле мөселманнар тарафыннан 1905 елда кабул ителә. Ул шәһәрдә ачылган полклар (8-нче Гренадер һәм 1-нче Драгун) составында мөселманнар саны турында мәгълүматлар җыя; алар 73 кеше булып чыга. Бертуган Коняевларның Тверь һәм Раштуа мануфактурасы ширкәтләре һәм Иван Залогин заводы администрациясе мәгълүматларына караганда, әлеге коллективлар составында 150 тирәсе мөселман эшләгән. Тулаем алганда, мәчет төзү өчен 300гә якын кеше кирәк була. Төзелешкә рөхсәт алу өчен документлар җыю белән Ф.И. Алышев шөгыльләнә; ул губерна хакимияте алдында шәһәрнең мөселман җәмгыятенең ышанычлы кешесе буларак бина төзү өчен җаваплылыкны үз өстенә ала.

1906 елның 17 апрелендә губерна идарәсенә проектны раслау һәм мәчет төзүне рөхсәт итү үтенече белән Ф.И. Алышевтан гариза килә. Шуңа өстәп, 1905 елның 12 августында шәһәр идарәсе 150 кв. мәйданы (315 м2 тирәсе) булган земство хастаханәсе каршындагы җир участогын Тверь Җәмигъ мәчете төзелеше өчен бүлеп биргән дигән документ та була. Төрле тармаклар мәчет төзү турындагы килешүне раслаганнан соң, документлар губерна идарәсенең төзелеш бүлегенә кабул ителә һәм 1906 елның 11 июлендә карала. Ул вакытта төзелеш инде башланган була: 1906 елның апрель ахырыннан таш стеналар төзелә башлый, һәм шул ук елның 3 октябрендә төзелеш тулысынча тәмамлана.

Тверь Җәмигъ мәчете төзелешенә бөтен мөселман общинасы (Тверьда һәм башка шәһәрләрдә якынча 2500 сум җыелган) акча җыя, Әмма чыгымнарның төп өлешен Ф.И. Алышев үз өстенә ала. Тулаем алганда, төзелеш 15 мең сумга, бинаның җиһазлары 2 мең сумга төшкән.

Ачылышы

Тверь Җәмигъ мәчетенең тантаналы ачылышы 1906 елның 27 октябрендә Рамазан аенда була; аңа кадәр Петербург ахуны А.Баязитов, Мәскәү имамы — Х. Агеев һәм Тверь имамы Х. Сәид-Борһан үткәргән тантаналы гыйбадәт кылу була. Мәчет ачылышында Тверь губернаторы, шәһәр башы, Тверь гарнизоны башлыгы, Петербургтан кунаклар: кавалериядән генерал Чыңгызхан, Санкт-Петербург мөселман газеталарының мөхәррир-нәшер итүчесе Г. Ибраһимов һәм башкалар катнаша. Император Николай II исеменнән телеграмма укыла, анда «мәчетнең рәсми ачылуы уңаеннаң төзелешне тулысынча тәмамлау өчен ике мең сум акча бирергә куша». Губернаторның иҗтимагый җыелыштагы чыгышыннан соң Ф.И. Алышев Тверь җәмигъ мәчете ачылу уңаеннан төшке аш уздыра, шул вакыт мөселманнар һәм православие динен тотучылар арасында «рухи дуслыкны» алга таба үстерү кирәклеген ассызыклыйлар.

Ябылуы

Тверь Җәмигъ мәчете рәсми рәвештә 1935 елның июлендә ябыла. Совет чорында бинада төрле учреждениеләр урнаша, аерым алганда, озак вакыт биредә «Восток» рестораны булган. Ләкин Тверь өлкәсенең мөселман җәмгыяте рәсми булмаган муллалар җитәкчелегендә яшәвен дәвам итә.

Постсовет периоды

Исмаил Фәйзрахманов 1992 елда, мәчет бинасы мөселман җәмгыятенә кайтарылгач, Тверь җәмигъ мәчетендә рәсми имамга әверелә. 1998-2003 елларда Тверь җәмигъ мәчетенең имам-хатыйбы Түбән Новгородтан Фәнис Билалов була, ул Мәскәү югары ислам дини көллиятен тәмамлый. 2003 елдан Р.М. Мусин имам-хатыйб булып тора.

2006 елның 27 октябрендә мөселман җәмгыяте әгъзалары һәм Тверь җәмәгатьчелеге тарафыннан мәчетнең 100 еллык юбилее киң билгеләп үтелә. Бәйрәмгә бик күп кунаклар килә, шул исәптән мөфти Равил Гайнетдин, Гомәр Идрисов, Түбән Новгород, Ярославль, Иванов, Вологда һәм башка мөселман җәмгыятьләренең күренекле вәкилләре була.

Тверь Җәмигъ мәчете бинасын ремонтлау эшләре 2008 елда гына башлана. Реставрациягә федераль бюджеттан 4 млн. сумнан артык акча бүленеп бирелә, бу бинаны төзекләндерергә, Ислам комплексының бөтен территориясен тәртипкә китерергә, Җәмигъ мәчете нигезен ныгытырга һәм аның ярымаен һәм шпилеләрен яңартырга мөмкинлек биргән.

2020 елда Чечен Республикасының беренче президенты Әхмәт Хаҗи Кадыйров исемендәге фонд ярдәме белән яңадан капиталь реставрация үткәрелә. Реставрация проекты бинаның оригиналь төрен тулысынча саклап калуны үз эченә алган. Эш фасадка гына түгел, эчке бизәлешкә дә кагыла. 5 октябрьдә Тверь Җәмигъ мәчете яңартылып ачыла.

Бүгенге көндә мәчет якынча 500 кеше сыйдырышлы, җомга көнне халыкның бер өлеше намазны мәчет территориясендә дә укырга мәҗбүр.

Сылтамалар

• Мартынюк, А. Тверская соборная мечеть возвращает свою красоту и величие // ИАП МХ Азеррос. — 2008. — 16 мая.
• Батыргареев, Ф. Татары-мусульмане Твери получили средства на реставрацию Соборной мечети.(үле сылтама) — 2006. — 22 июля.
• Ислам Минбаре №5(211) /2013/ — Мусульманская община Тверской области.

Әдәбият

• Ф. Б. Батыргареев. «Татары в Тверском крае». Тверь, 2004.
• О. Н. Сенюткина, А. В. Макаров. «Ислам в центрально-европейской части России». М. — Н. Новгород, 2009.