Tatar aşları

Tatar aşları - tatar xalqınıñ borınşıdan kilgän aş-su yolaları. Milli aşlarnıñ üzençälege xalıqnıñ tormış räweşenä bäyle bulğan.

Tasvirlama

On

Tatarlar elek-elektän igen ikkän, şuña kürä kübräk onnan, yarmadan aşlar äzerlägän, arış, boday, qaraboday, borçaq, arpa wä solı onın, tarı, qaraboday wä boray, soñraq döge yarmasın kiñ qullanğan. Awıl xalqı tarttırmıyça ğına borçaq belän yasmıqtan törle aşamlıqlar äzerlägän.

İt

İt, bigräk tä sarıq, sıyır wä at (tay) ite Tatarlarnıñ yaratqan aşı ul. Yaña suyğan terlek iten östenräk kürälär, ämma elek cäyen, saqlar urın bulmağanlıqtan, tozlı wä qaqlağan it tä qullanğannar. İttän aş, şulpa peşergännär, aştan alğan itne yış qına şulpadan soñ birgännär.

At iten ayıruça yaratıp aşağannar, çönki ul bik tuqlıqlı, xalıq arasında xättä at ite aşağan keşe salqınğa bireşmi, aru-talunı belmi digän fiker dä yäşägän. At itennän ğäyät küp törle aşlar äzerlägännär, qayberlären isä barı şul ittän genä peşerep bulğan. Qullama (itle salma) wä qaqlağan qazılıq Tatar aşları arasında şundıy tämnelektän sanala da.

Söt

Tatar aşları arasında söt azıqları zur urın alıp tora. Läkin sötne şul kileş kenä siräk qullanğannar, çäygä salıp eçkännär, yäisä aşamlıqlarğa salğannar. Söttä may yazğannar, sözmä, eremçek, qatıq, qaymaq, qort yasağannar. Tatarlar yasağan atlan may böten turä-yündä dan totqan.

Yomırqa

Yomırqanı törleçä peşerälär, aşqa salalar, täbä äzerlälär, qamırğa wä törle bäleşlärgä sıtalar. Sabantuy waqıtlarında ul ğädäti aşamlıq bulıp sanala.

Balıq

Balıq beraz azraq qullana. Qorban balığı, sazan, sudaq kebek balıqlarnı qızdıralar, alardan bäleş salalar. Yılğa balığınnan (alabuğa, çabaq, taşbaş, şırtlaqa w.b.) ğädättä täbä peşerelä.

Yäşelçä

Yäşelçälär äz qullanıla, kübräk suğan, sarımsaq, qabaq, çögender. Soñğı ğasırlar bäräñge bik yaratılğan. Ğömümän dä yäşelçä üsterü ul Tatarnıñ töp şögellärenä kermi.

Ciläklär

Mük ciläge, narat ciläge, balan, cir ciläge, qayın ciläge, qara ciläk, şomırt, miläş, w.b. törle qırğıy ciläklärdän eçemleklär wä bäleş eçläre yasala.

Tämlätkeçlär

Tämlätkeçlärdän däfnä yafrağı, qara borıç, qänäfer, imbir, darçıyn wä Şäreqtän kiterelä torğan başqa äyberlärne qullanalar. Üzlärendä bulğannardan bötnek, quzaqlı qızıl borıç, kerän, aq yä ki qızıl serkä, qatıq w.b. faydalanıla.