Спас-Преображенский монастыре (Казан)

Спас-Преображенский монастыре — Хәзерге вакытта гамәлдә булмаган Россия православие монастыре. Казан Кремленең көньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан. 1556 елда архимандрит Варсонофий тарафыннан нигез салына. XVI-XIX гасыр рус архитектурасы һәйкәле.

Спас-Преображенский монастыре
Нигезләүче	Варсонофий II
Дәүләт	Россия
Административ-территориаль берәмлек	Казан
Урын	Казан Кирмәне
Епархия	Казан һәм Татарстан епархиясе
Мәдәни мирас һәйкәлләре исемлегенә керә	список объектов культурного наследия: Казань (Кремль)[d]
Мирас статусы	Төбәк әһәмиятендәге Россия мәдәни мирас объекты[d]
Ирешү	Кремль
Спас-Преображенский монастыре Викиҗыентыкта

Статусы һәм әһәмияте буенча Казан епархиясендә Зөя Успение монастыреннән соң икенче урынны алган.

Ул Преображенский соборының баш монастырь соборыннан һәм көнбатыш яктан баскычлы бина белән тоташтырылган Спас манарасының Илаһи образлы чиркәвеннән үз исемен ала. Элеккеге чыганакларда монастырь төрлечә — Спас, Преображенский дип атала, вакытлар узу белән Спас-Преображенский исеме ныгытыла, хәер, соң чыганакларда еш кына монастырь Спас һәм буларак телгә алына.

Монастырь зур булмаган территориядә урнашкан (1 гектардан кимрәк, язу кенәгәләре нигезендә «40 бер сажень озынлыгында, ә егерме алты сажень аркылысында»), Спас, Көньяк-көнбатыш һәм юл йөрү Преображенский манаралары арасында Кремль диварларының көньяк һәм көнбатыш пряслолары белән чикләнгән. Көнчыгыштан Кремльнең төп урамыннан монастырьне кирпеч  киртә аерып тора, ул Киприан һәм Иустиния храмына кадәр барып җитә, вакыт узу белән ул монастырьгә беркетелә.

• 
  Көнбатыштан, Триумфаль (Меңьеллык) мәйданыннан күренеш
• 
  Көньяк-көнбатыштан күренеш
• 
  Проломная (Бауман) урамыннан көньяктан күренеш
• 
  Көньяктан, Воскресенская (Кремль) урамыннан күренеш

Тарихы

1730 елгы Казан кремленең планы. Литер I белән Спас-Преображенский монастыре билгеләнгән

XVI гасыр

Монастыьгә нигез салучы Варсонофий (Иоанн дөньяда) яшь чагында Кырым татарларында берничә ел әсирлек үткәргән һәм татар телен яхшы белгән, бу аны Казанга күчерүгә булышлык иткән. Варсонофий белән бергә Казанга Николо-Пешношский монастыреның башка яшәүчеләре дә килә: Тихон, Феодорит, Иов, Андроник, Сильвестр, шулай ук монастырьның иногы (Варсонофий анда монахлыкка багышлауны кабул итә) Симеон.

Башта монастырь ике агач чиркәүгә ия була — таш аскы каты белән таш фундаментта төзелгән Преображенский һәм 1560 нчы елларда ук ташта төзелгән Никола Ратный, ул 1560 нчы елларда ук ташта төзелә. Никола Ратный чиркәве шул ук Идел известьташыннан Спас манарасының түбән ярусы белән бер үк вакытта төзелгән. Гыйбадәтханә зур булмаган, «13кә 13 адым», көнбатыш ягыннан озын трапезная һәм көнчыгыш ягыннан ярымтүгәрәк чыгып торган алтарь белән ике катлы чиркәү, архитектура формалары буенча бу типик Новгород бер башлы «дүрт фронтонлы» гыйбадәтханә. Беренче катта икмәк һәм просфора урыннары булган. 1567 елда, Беренче Казан язу китабы төзелгәч, Никольск чиркәве изгеләндерелгән һәм күп иконалар белән бизәлгән.

Үлеменә күп калмас борын, монастырьнең агач Преображенский соборында Казанның беренче архиепискобы Гурий Бөек схимага монахлыкка багышлауны кабул итә. Изге Гурий 1563 елның 5 декабрендә Преображенский соборы алтаре артында җирләнә, аның кабере Спас-Преображенский монастыре зиратында беренче була. Алдагы дүрт йөз елда Спас некрополендә күп кенә танылган казанлылар - Казан руханилар академиясе руханилары һәм профессорлары, сәүдәгәрләр һәм хәрбиләр, түрәләр тынычлык таба.

Изге кеше кабере өстендә Иван Елизарович Застолбскийның, архиепископ Гурийның укучы һәм көрәштәше  тырышлыгы белән  «таш келәт " корыла (тиздән биредә Иван Елизаровичның улы, яшь елларда вафат булган монах Нектарий җирләнә, соңрак боярин Иоанн үзе дә). Монастырьда 12 ел хезмәт иткәннән соң Варсонофий Тверьга епископ итеп билгеләнә. 1571 елда Изге Варсонофий Казанга әйләнеп кайта һәмүзе нигез салган йортка күченә. 1576 елның 11 апрелендә Спас-Преображенский монастырена нигез салучы Варсонофий 81 яшендә вафат була һәм Гурий белән янәшә «келәттә» күмелә.

1579 елда Казанны көчле янгын бушата, нәтиҗәдә, агач Преображенский чиркәве яна. Шул ук вакытта Казанның Богородица иконасы да сатып алына. 1586 елда көлдә өч алтар апсидлы, зурлыгында һәм матурлыгында кафедраль Благовещение соборыннан калышмаган яңа алты баскычлы Преображенский соборына нигез салына. Яңа гыйбадәтханә агач храмның иртә таш подклетында төзелә һәм безнең көннәргә кадәр сакланып кала, ул Благовещение соборының түбән храмы белән охшаш. 1595 елда аның төзелеше вакытында, Застолбский төзегән келәтне җимерергә туры килә һәм шул ук вакытта, 1595 елның 4 октябрендә Казан митрополиты Гермоген тарафыннан (соңыннан Бөтен Русь Патриархы) Гурий һәм Варсонофий куәтләре табыла, аларны Преображенский соборына күчерәләр.

Иона һәм Нектария иноклары калдыклары өчен Яңа Преображенский соборы алтаре алдыннан "25 кә 15 чирек" зурлыгындагы зур булмаган таш "мәгарә" төзелгән (5 кә 4 метрга), яктылык аңа тимер рәшәткәле биш тар озынча тәрәзә аша үтеп кергән. Аның эченә керү дүрт баскычлы итеп бүлгәләнгән иде.

Соңрак "мәгарә" дә Иерусалим архиепискобы грек иерархы Епифаний, 1614 елда — Казан митрополиты Ефрем, 1613 елда патшалыкка Роман Михаил Федорович йортыннан беренче патшаны таҗлаучы Казан митрополиты Ефрем, Спас-Преображенский настоятелләре архимандритлар Сергий (1608—1613) һәм Еремей (1628—1629), грек епискобы Арсений (1706 г.) тынычык таба, 1740 елда махсус төзелгән часовняның сул ягында кахетин патшасы Теймуразның якын туганы императрица Анна Иоановна указы белән Казанда яшәгән И. Е Багратион-Давидов күмелгән.

XVII гасыр

Казан Изге кешеләре тарафыннан танылган Монастырь тиздән Идел буенда иң мөһим хаҗ кылу үзәкләренең берсенә әверелде. Унҗиденче гасыр башында Спас-Преображенский монастыре җәмгыятенә Мәскәү Чудово монастыреның монахы керә, соңыннан ул Казан тирәсендә Раифа монастырена нигез сала.

Кремльнең Спас монастыре белән шулай ук Седмиезерный чүленә нигез салучы Изге Евфимий язмышы да бәйле. 1627 елда схимонах Евфимий Казан архиепискобы тарафыннан Спас-Преображенский монастыренә чакыртып алына һәм шунда вафат була.

1630 елда Казан һәм Зөя митрополиты Матвей Спасо-Преображенский монастыреннан Изге Гурий гәүдәсен кафедраль Благовещение соборына күчерә. 1670 елларда монастырьда ике катлы яңа таш корпус төзелә. XVII гасырда Никола Ратный чиркәвенең икенче каты кирпечтә үзгәртеп корыла һәм тартмалы гөмбәз белән каплана; төньяктан гыйбадәтханәнең трапеза өлешенә игумен йорты төзелә.

Н. П. Загоскин китергән мәгълүматларга караганда, XVII гасыр ахырында койманың төньяк һәм көнчыгыш ягыннан әйләндереп алынган монастырь ике капка өстенә салынган чиркәүгә ия булган. Бу капка янындагы гыйбадәтханәләр XIX гасырда, бәлки, янгыннар аркасында бетерелгәндер.

1672 елда Казан Спас-Преображенский монастырена рухание итеп элек Соловецкий монастыре белән идарә иткән Иосиф билгеләнә, тик Соловец восстаниесе вакытында укчылар командиры Игнатий Волохов белән конфликт аркасында вазифадан алына.

XVIII гасыр

Уңда — иске кыңгырау. Спас манарасы һәм Киприан һәм Иустиния чиркәве арасында, төньяк монастырь диварында — XVII гасырның капка өсте чиркәве (XIX гасыр манарасы урынында). 18 (?) гасыр рәсеме.

XVIII гасырда Преображенский соборының төньяк һәм Көньяк диварларына галереяләр төзелә: көньяктан — соборның түбән ярусы дәрәҗәсендә гөмбәзле терраса, төньяктан — ике катлы галереяләр: аскы катта тәре гөмбәзләре булган, алар трапеция формасындагы зур ак ташлы терәкләргә таянган. Галереянең икенче каты соборны настоятель йорты һәм Никола Ратный чиркәве белән тоташтыручы коридор булып хезмәт иткән. Галереянең көнчыгыш ягыннан зур парад болдыры булган. Шулай ук XVIII гасырда корпуска казна йорты төзелә. 1730 елда монастырьдә Бөек Варвара чиркәве изгеләндерелә.

XVIII гасырда монастырьда шулай ук изге Сампсон Странноприимецның чиркәве дә булган. Төзелешнең төгәл датасы билгеле түгел, гыйбадәтханәнең фундаменты «Казан Кремле» археологик экспедициясе тарафыннан өйрәнелгән.

XVIII гасыр уртасында архимандрит Феофил Игнатович Преображенский соборы стеналарын күтәрә, мичкә рәвешле түбәдә борынгы башлыклар урынына - "тимер дугаларда" яңаларын куя һәм чиркәүне беренче тапкыр тимер белән каплый (янгыннарның берсе аркасында мөмкин). 1763 елда Казан адмиралтействосында булган проблемалар белән бәйле шәһәргә килгән Сенат вәкиле А.И. Свечин, Спас монастыреның «зур күләмле эчке һәм тышкы бизәк» кә ия булуын билгеләп үтә.

XVIII гасырда монастырь берничә тапкыр янгыннарда (1742, 1749, 1757 һәм 1797 елларда) яна.

Янгыннар һәм Екатеринаның 1764 елгы реформасы монастырь үсешендә тискәре чагылыш тапкан, монахлар саны шактый кимегән (шул ук вакытта "яшәү" мәгълүматларына караганда, монастырьда 100 якын монах булган).

XIX гасыр

1815 елда Никола Ратный гыйбадәтханәсе губерна архитекторы А.Шмидт проекты буенча үзгәртеп корыла. 1820 елда гыйбадәтханә каршында изге Иоанн Лествичник исеменә янкормага нигез салына. 1842 елдан монастырьда вакытлыча Казан руханилар академиясе була.

Сулдан - XIX гасыр монастырь колокольнясы.

1858 елда игумен йорты белән тоташкан төньяк галереядагы собордан төньяк-көнбатышка таба урнашкан тузган таш колокольня сүтелә һәм 1858—1860 елларда Варвариа чиркәвенең Изге капкалары өстендә яңа дүртъяруслы чаң манарасы төзелә. Икенче курста чаң манаралары урнаштырыла, өченчесендә сугышчан сәгатьләр куела. Чаң манарасы торган урынны реконструкция проекты түшәлгән таш төсе белән билгеләп үтү күздә тотыла. 1892 елда корпуска галерея төзелә.

1898 елда монастырьның настоятеле һәм Казан руханилар академиясе ректоры белән бергә (XIX гасырда барлыкка килгән гореф-гадәт буенча) күренекле чиркәү эшлеклесе, чит илдә Рус Православие Чиркәвенең булачак беренсе иерархы Антоний Храповицкий була.

Монастырьдә иң борынгы иконалар:  кыйммәтле ташлар һәм энҗе,  таҗлар белән бизәлгән Тихвин Богородицасының  чыгару иконасы, иконаның арткы ягында изге Гурий һәм Варсонофий Казан сурәтләнгән. Монастырьда шулай ук Никола Ратный һәм Преображение иконаларын хөрмәтләгәннәр.

Монастырь ризницасында монастырь уставы сакланган, аның беренче өлешен Изге Варсонофий үз куллары белән язган булган, агачтан эшләнгән, аста бизәкле тимер белән кыекланган изгенең таягын изненең таягы, алтын белән чигелгән XVI гасыр плашаницасы, чигелгән  сударь (князь Григорий Алексеевич Булгаковның әти-әнисе истәлегенә керткән өлеше) һәм башка реликвияләр бар.

• 
  Кремльнең төп урамыннан монастырь комплексына күренеш
• 
  Сулдан уңга: Спас чиркәве, чаң манарасы, Киприан һәм Иустиния храмы, Преображенский соборы.
• 
  Монастырь комплексына манеждан күренеш
• 
  Юнкерлар училищесыннан күренеш (Милли картиналар галереясы)

1901 елда көнбатыш ягыннан Преображенский соборының бөтен киңлегенә янкорма ясала. 1900 нче елларда монастырьда булачак Камчатка миссионеры митрополит Нестор (Анисимов) буйсыну уза.

Мәйдан ягыннан Спас манарасына һәм монастырь комплексына күренеш (1920 еллар)

1917 елгы төңкәлештән соң Кремль монастырен планлы рәвештә юк итү башлана. 1918 елның 20 сентябрендә литургия вакытында алтарьга кызыл командир керә һәм Кремльнең халык өчен ябыла һәм Хәрби шәһәрчек дип игълан ителә, барлык гражданнар учреждениеләре һәм шәхси затлар Кремльдән куыла.

22 сентябрьдә бөтен Кремль гыйбадәтханәләре ябыла. Казан Богородицкий монастырендә яшәүче хатын-кызларның көче белән түбәндәгеләр чыгарыла: Кафедраль Благовещение соборыннан - Изге Гурий күәтләре белән табуты, Преображенский соборыннан - Варсонофий күәтләре белән табуты һәм башка изге әйберләр.

Совет чорында территориядә хәрби часть урнаштыралар. Монастырь некрополе кабере - юк ителә, монастырь соборы шартлатыла.

Шулай ук монастырьга беркетелгән Изге Киприан һәм Иустиния чиркәве дә сүтелә. Кайбер биналарның, монахлар корпусының нигезләре саклана. Корылмалар катламы астында Спас-Преображенский соборының подвал катлары һәм аның "мәгарәсе" сакланган.

1995 елда археологик казулар вакытында Иона һәм Нектарий Казанлыларның, шулай ук Казан митрополиты Ефрем куәтләре яңадан табыла. 1917 елгы большевиклар борылышыннан соң, монастырьга нигез салучы Изге Варсонофиянең күәтләре шәһәр музейларының берсендә кала, алга таба аларның язмышы билгесез. Татарстан Республикасы Милли музее фондларында алтын белән капланган изгеләрнең табутларының көмеш детальләре сакланган

Хәзерге вакытта

Хәзерге вакытта монастырьнең монахлар корпусы, Преображенский соборы цоколе (гыйбадәтханә XX гасырның 30 нчы елларында шартлатылган), реконструкцияләнгән Никола Ратный гыйбадәтханәсе, монастырь киртәсе һәм кайбер башка корылмаларның фундаментлары сакланган.

Преображенский соборы аскы катының тартмалы һәм тәре гөмбәзләре диварларга һәм дүрт баганага таяна, алтарь асты өлеше дивар белән төп бинадан уемнар белән аерылган. Диварлар һәм гөмбәзле түшәмнәр шома ак таштан салынган, блоклар бер-берсенә тыгыз мөнәсәбәттә. Моннан тыш, собор алтары артында гөмбәз "мәгарә" сакланган.

Шулай ук Никола Ратный храмының XVI гасырдагы ак таш аскы каты да сакланган. Чиркәүнең көнбатыш дивары Көньяк-Көнбатыш һәм Преображенский башнялары арасында пряслоларга таяна. Икенче ярусның фасады тәрәзәләрендә тәре сурәте төшерелгән XIX гасырның декоратив ярым түгәрәк сандриклары сакланган. Туганлык корпусының ике катлы кирпеч бинасы төзекләндерелгән. Ябык кирпеч галерея келья биналарын берләштерә.

Көнбатыш яктан бинага борынгы монастырь киртәсенең бер өлеше булган өч катлы казна йорты тоташа. Арка тәрәзәләре тәрәзә йөзлекләре, бинаның фасады декоратив пояслар һәм кәрнизләр белән бизәлгән.

2006 елда архиепископ Анастасий Арча зиратында, Ярославль могҗизачылары чиркәве янында, Всемилостивый Спас хөрмәтенә часовняны изгеләндерә, анда археологик эшләр һәм Казан кремлен реконструкцияләү барышында табылган Спас-Преображенский һәм Троица монастырьлары некропольләренең зур булмаган күмелүләрнең бер өлеше күчерелгән

• 
  Реконструкцияләнгән Никола чиркәве (беренче планда)
• 
  Туганлык корпусы
• 
  Туганлык корпусы һәм казна йорты
• 
  Меңьеллык мәйданыннан (элекке Триумфаль) Кремльгә һәм монастырь биналарына күренеш

Монастырь некрополе

Беренче булып Спас-Преображенский монастыре зиратында Беренче Казан архиепискобы Гурий күмелгән.

Совет чорында территориядә хәрби часть урнаштырылган, монастырь некропольенең барлык күмелгән урыннары югалган.

Күренекле күмелгән урыннар

Элеккеге монастырь некрополе территориясе (2014 ел)

• Матвей Фролович Болдырев (1839—1903) — Казан университетының ларингоскопия профессоры.
• Константин Васильевич Ворошилов (1842—1899) — Казан университетының физиология профессоры һәм ректоры
• Василий Маркович Флоринский (1834—1899) — рус табибы, язучы, археолог, Томскида Себер университетын ачу инициаторларының берсе, Томскның мактаулы гражданины.
• Пётр Васильевич Знаменский (1836—1917) — Рус чиркәве тарихчысы, "Русское собрание" Казан бүлеге советы рәисе урынбасары һәм Совет әгъзасы.
• Константин Романович Семякин (1802—1867) — инфантерияннан генерал, Кырым сугышы вакытында Севастополь оборонасы герое.
• Павел Николаевич Шатилов (1822—1887) — Рус генералы, Кавказны буйсындыруда катнашучы һәм 1877—1878 еллар рус-төрек сугышында катнашкан.
• Пётр Дмитриевич Шестаков (1826—1889) — рус педагогы, галим һәм җәмәгать эшлеклесе, 1865—1883 елларда Казан уку округы попечителе.

XX гасыр башында архимандритлар һәм монастырь настоятельләре

Настоятелләр:

• 1907 елның 13 сентябренә кадәр Чистай епискобы Алексей (А. Я Дородницын);
• 1907 елның 13 сентябреннән (башта — идарәче, настоятель хокукларында) 1911 елның  4 августына кадәр - Мамадыш епискобы Андрей (князь А. А. Ухтомский);
• 1911 елның 4 августына кадәр (башта-настоятель вазыйфаларын башкаручы — 1912 елның  20 маена кадәр — архимандрит Варсонофий ( В.М. Лебедев);
• 1912 елның 21 маенан 1912 елның 11 июленә кадәр (вакытлыча монастырь мөдире) - иеромонах Гурий (А. И Степанов);
• 1912 елның 11 июленнән (башта-настоятель вазыйфаларын башкаручы; 1915 елның 17 апрелендә вазыйфада расалана) иеромонах Иоасаф (И. И Удалов).

Архимандритлар:

• 1899 елның 6 августыннан 1907 елның 3 октябренә кадәр — Андрей (кенәз А. А. Ухтомский);
• 1907 елдан 1912 елның 20 маена кадәр — Варсонофий ( В.М. Лебедев);
• 1915 елдан  — Иоасаф (И. И Удалов).

Шулай ук карагыз

• • Казанские святые
  • Православные храмы Казани

Сылтамалар

• Алексеев И. Из истории управления Казанским Спасо-Преображенским миссионерским монастырем (1909—1912 гг.).
• Фотографии казанского кремля XIX—XX века
• Братский корпус, цоколь Преображенского собора и стена 19 в. Спасо-Преображенского монастыря на wikimapia
• Комплекс Спасо-Преображенского монастыря
• Елдашев А. Некрополь Спасо-Преображенского монастыря// Утраченные монастырские некрополи Казани (XVI — начало XX вв.) 2012 елның 2 декабрь көнендә архивланган.
• Мельник А. Г. {{{башлык}}} // Сообщения Ростовского музея. — Гос. музей-заповедник «Ростовский кремль». — В. 10. — С. 193—251.