Рюрик Дәүләте

Рюрик Дәүләте (Новгород Русе, рус. Новгородская Русь) — Көнчыгыш Европа тигезлегенең төньяк өлешендә урнашкан, Рюриковичлар династиясе җитәкчелегендә Борынгы Рус дәүләте формалашуына кадәрге чоры дәүләтенең яисә дәүләт алды берлегенең атамасы.

«Вакытлы еллар повесте» елъязмасы нигезендә, Рюрик дәүләтенә славян һәм фин-угыр кавемнәре конфедерациясе кергән. Елъязма дәүләтнең нигезен Рюрик җитәкчелегендә варягларны чакыру белән бәйли (шартлы елъязма датасы буенча 862 ел). Киев өстеннән контроль урнаштырылганнан һәм аңа башкаланы күчергәннән соң («Вакытлы еллар повесте» буенча — 882 ел) дәүләт тарихта Борынгы Русь яки Киев Русе дип атала башлый. Рюрик һәм Олег дәүләтенең башкаласы дип аталу хокукына Рюрик шәһәрлеге, Иске Ладога һәм гипотетик Словенск дәгъва кылган.

Рус елъязмалары буенча, варяглар элек тә Волхов буеннан ясак алалар, бу җирлеккә чудь, илмән словеннары, весь һәм кривичларның җирләре керә. Варяг дәүләт берәмлеге белән тарихчылар Рус каһанлыгын бәйли. Рюрик килгәч, Көнчыгыш Европада Варяг хөкүмәтләре йөрткән каган титулы кулланудан чыга. 911 елның Рус-Византия килешүендә, Константин Багрянородный трактатында Ибн Фадлан тарафыннан 922 башка титуллар да кулланылачак, мәсәлән бөек князь, архонт, мәлик һәм башкалар.

Рюрик чорында, Новгородтан тыш, аңа буйсынган шәһәрләрдән Ладога, Белоозеро, Изборск, Ростов, Муром, Полоцк искә алына.

XVI гасырның соңгы Никонов елъязмасы бу чорда Киев кенәзе Аскольдның кыпчакларга һәм кривичларга яуларын искә ала.

IX гасырда (гипотетик Рус каһанлыгы вакытында) Төньяк-Көнчыгыш Европаның икътисади байлылыгының нигезе булып Хзәр илен һәм Гарәп хәлифәте аша Идел сәүдә юлы хезмәт итә. Днепр юлы ул вакытта Төньяк диңгез буендагы елга юллары венгрлар тарафыннан блокланган булу сәбәпле эшләми. Рюрик һәм аның варислары белән Горган култыгындагы русларның Абаскунга барулары һәм Итилдә 300000 русның гомерен өзгән вакыйгалар белән бәйле. Хәзәрләр белән булган конфликттан соң Идел сәүдә юлы руслар өчен чикләнә, шуңа бәйле рәвештә Олег "варяглардан грекларга юл" сала. Беренче булып 911 елгы Византия белән килешү русларга греклар белән сәүдә итүдә мөһим өстенлекләр гарантияли. Олег Днепр буйлап «Македония яңарышы» кичергән Константинополь белән сәүдә итүне җайга салып, Рюрикович дәүләтенең алга таба тышкы сәяси һәм мәдәни үсеш векторын билгели.

Чыганаклар

• Добровольский Д. А. Вопрос об основании Новгорода в летописании XI — начала XII в. // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. 2008. № 3 (33). C. 25—26.
• Седых В. Н. Клады эпохи Рюрика: археолого-нумизматический аспект. // 13-я Всероссийская нумизматическая конференция: Москва, 11-15 апреля 2005 г.: Тез. докл. и сообщений. М. : "Альфа-Принт", 2005. С. 106—107.