Русиядә җирле үзидарә реформасы (2003–2009)

Муниципа́ль реформа - нигездә 2003-2009 елларда Россиядә үткәрелгән җирле үзидарә системасын реформалаштыру.

Җирле үзидарә турында закон

2006 елның 1 гыйнварында «Россия Федерациясендә җирле үзидарәне оештыруның гомуми принциплары турында» 2003 елның 6 октябрендәге 131-ФЗ номерлы Федераль закон үз көченә керде. Федераль закон нигезләмәләрен кертүнең төп максаты - дәүләт хакимияте органнары һәм җирле үзидарә органнары арасында эшләр һәм вәкаләтләр бүлешүдә билгесезлекләрне бетерү. Нәкъ менә шул максат белән җирле үзидарәнең территориаль оешмасының бердәм структурасы кертелде. Җирле үзидарәне җайга салу өлкәсендә Россия Федерациясе һәм Россия Федерациясе субъектлары вәкаләтләре Федераль законның алдагы редакциясендә гамәлгә ашырылган башка принциплар нигезендә билгеләнә, шулай ук җирле үзидарә органнары эшчәнлеге җентекләп җайга салына.

Муниципаль берәмлекләр чикләрен билгеләү һәм аларның статусын билгеләү

2003 елның 6 октябрендә президент кул куйган «Россия Федерациясендә җирле үзидарәне оештыруның гомуми принциплары турында» 2003 елның 6 октябрендәге 131-ФЗ номерлы Федераль закон нигезендә РФ барлык субъектларының хакимият органнарына яңа таләпләр нигезендә муниципаль берәмлекләрнең чикләрен билгеләргә һәм тиешле муниципаль берәмлекләрне түбәндәге статусларның берсе итеп бирергә: шәһәр җирлеге, авыл җирлеге, муниципаль район, шәһәр округы, шулай ук шәһәр эчендәге территория.

Гомуми территория белән берләштерелгән бер яки берничә авыл җирлеге (авыл, авыл, хуторлар) авыл җирлеге булырга мөмкин. Шәһәр җирлеге булып шәһәр тибындагы поселок (авыл тибындагы поселоклар сирәгрәк) янәшәсендәге территория (шәһәр җирлеге составында шулай ук авыл җирлекләре булмаган авыл торак пунктлары да булырга мөмкин). Гомуми территория белән берләштерелгән берничә җирлек һәм авылара территорияләр муниципаль район булганнар(искәрмәләр: бердәнбер җирлек һәм составындагы бердәнбер торак пункт булган Алеут районы; составында шәһәр һәм авыл җирлекләре булмаган Төньяк Енисей районы). Шәһәр округы - ул муниципаль район составына керми торган шәһәр җирлеге. Шәһәр эчендәге территория - ул муниципаль берәмлек булган федераль әһәмияттәге шәһәрнең бер өлеше. Шәһәр эчендәге барлык муниципаль берәмлекләр 2006 елның 1 гыйнварына бетерелергә тиеш.

Шуннан соңгы үзгәрешләр

2011 елның 30 ноябрендә «Россия Федерациясендә җирле үзидарәне оештыруның гомуми принциплары турында» Федераль законга федераль әһәмияттәге шәһәрләрдә муниципаль берәмлекләр тибын төгәлләштерүне кертә торган төзәтмәләр үз көченә керде: шәһәр эчендәге территория шәһәр эчендәге муниципаль берәмлек буларак.

2014 елның 27 маенда «Россия Федерациясендә җирле үзидарәне оештыруның гомуми принциплары турында» Федераль законга муниципаль берәмлекләрнең яңа төрләрен кертүче төзәтмәләр үз көченә керде: шәһәр эчендәге бүленешле шәһәр округы һәм шәһәр эчендәге муниципаль берәмлек буларак аның составына керә торган шәһәр округы.

2019 елның 1 маенда «Россия Федерациясендә җирле үзидарәне оештыруның гомуми принциплары турында» Федераль законга муниципаль берәмлекләрнең яңа төрен кертә торган төзәтмәләр үз көченә керде: муниципаль округ.

Муниципаль берәмлекләр төзү

Авыл җирлекләре дәрәҗәсенә күчкәндә беренче дәрәҗәдәге бурычлар - муниципаль берәмлекләрнең чикләрен билгеләү һәм аларның статусын (муниципаль район, шәһәр җирлеге, авыл җирлеге) 2005 елның 1 мартына кадәр бирү. Әгәр субъектның дәүләт хакимияте органнары аларны әлеге срокка үтәмәсә, моның белән федераль башкарма хакимият органнары шөгыльләнәчәк. Мәскәү өлкәсендә 36 шәһәр округы, 36 муниципаль район территорияләре билгеләнгән. Кайбер муниципаль районнар шәһәр округларына (Балашиха, Домодедово) әйләнделәр.

2005 елның көзендә вәкиллекле органнарга сайлаулар узды (муниципаль районнарда бер җирлек урынының өлеше 40 %тан арта алмый).

Федерациянең кайбер субъектларында өлкә законнары белән муниципаль берәмлекнең вәкиллекле органнарының, муниципаль берәмлек башлыгының, җирле администрациянең яңа исемнәре билгеләнә. Шәһәр һәм муниципаль округларда вәкиллекле органнарны Думалар, муниципаль районнарда - депутатлар җыелышлары, шәһәр һәм авыл җирлекләрендә - депутатлар Советлары дип атау тәкъдим ителә. Закон кабул ителгән очракта муниципаль берәмлекләрнең башкарма хакимияте җитәкчеләре шәһәр округы, муниципаль район, шәһәр һәм авыл җирлекләре башлыклары дип аталачак. Кайберләрендә - муниципаль район җыелышында; Шәһәр округы җыелышы; Шәһәр (авыл) җирлеге җыелышы.

Россия Финанс министрлыгы мәгълүматлары буенча, 2005 елның 15 октябренә Россиядә 24508 муниципаль берәмлек төзелгән, шулардан 1817 муниципаль район, 526 шәһәр округы, 1823 шәһәр җирлеге, 20106 авыл җирлеге, 236 шәһәр эчендәге муниципаль берәмлек.

Муниципаль берәмлекләр төзелгән РФның соңгы субъекты 2009 елда Ингушетия булды.

Муниципаль берәмлекләр классификациясе

2006 елдан 2011, 2014 һәм 2019 елларда алга таба төзәтмәләр белән РФ субъектлары (республикалар, крайлар, өлкәләр, автоном округлар, автоном өлкә, федераль әһәмияттәге шәһәрләр) территориясендә муниципаль берәмлекләрнең түбәндәге классификациясе кертелде:

• муниципаль район - кагыйдә буларак, административ-территориаль районга туры килә;
  • шәһәр җирлеге - муниципаль районга керә (кагыйдә буларак, шәһәр яки шәһәр тибындагы бистәгә үзенә буйсынган торак пунктлар яки шундыйлардан башка);
  • авыл җирлеге - муниципаль районга керә (кагыйдә буларак үзенә буйсынган башка авыл торак пунктлары булган яисә шундыйларсыз авыл торак пунктына туры килә);
• шәһәр округы - муниципаль район составына керми торган шәһәр җирлеге (кагыйдә буларак, үзенә буйсынган торак пунктлары булган яисә шундыйларсыз өлкә (край, республика, округ) әһәмияттәге административ-территориаль шәһәргә туры килә);
• Федераль әһәмияте шәһәрнең шәһәрэче территориясе Мәскәүдә, Санкт-Петербургта һәм Севастопольдә шәһәр эчендәге муниципаль берәмлекне тәшкил итә.
• шәһәр эчендәге бүленеше булган шәһәр округы (2014 елдан башлап);
  • шәһәр эчендәге район (2014 елдан) шәһәр эчендәге муниципаль берәмлек буларак тиешле шәһәр округы составында;
• муниципаль округ (2019 елдан) - шәһәр һәм авыл җирлекләреннән башка МО төзи, анда шәһәр халкы гомуми халыктан өчтән ике өлештән артмый (термин 2019 елның 1 маеннан кертелде һәм бу категориягә туры килә торган МО ны муниципаль округларга үзгәртеп кору өчен 2025 елның 1 гыйнварына кадәр күчеш чоры бирелә).

Шулай ук муниципаль районга турыдан-туры буйсынган һәм шәһәр яки авыл җирлекләренең берсенә дә кермәгән авылара территорияләр төшенчәсе бирелде.

Шулай ук карагыз

• Муниципаль берәмлек
• Шәһәр
• Россиянең федератив төзелеше

Сылтамалар

• Екатерина Сергеевна Шугрина. Соотношение понятий «Муниципальное образование», «Административно-территориальная единица», «Населённый пункт» // Журнал «Городское управление», № 1 (198) / 2013

Чыганаклар

1. «Россия Федерациясендә җирле үзидарәне оештыруның гомуми принциплары турында» 2003 елның 6 октябрендәге 131-ФЗ номерлы Федераль закон