Молдова гимны
“Limba noastră” (“Лимба ноастрэ”, “Безнең телебез”) — Молдова Җөмһүриятенең дәүләт гимны. Шул ук исемдәге шигырьне 1888—1917 елларда яшәгән Алексей Матеевич (Alexie Mateevici) язган булган. Көен Александр Кристя (Alexandru Cristea) иҗат иткән, заманча аранжировкасын Валентин Дынга (Valentin Dânga) эшләгән. “Limba noastră” Молдованың дәүләт гимны дип 1994 елда танылды. Моңа кадәр, 1991 елдан башлап, “Deşteaptă-te, române!” (“Уян, румын!”), ягъни бүгенге Румыниянең дәүләт гимны[1] кулланыла иде. Матеевич шигыре 12 строфадан тора, аларның бишесе генә (түбәндәге текстта калын хәрефләр белән басылганнары) рәсми рәвештә гимнга кертелгән.
Гимнның сүзләре һәм тәрҗемәләре
үзгәртүЛатин язуында
|
Рус теленә тәрҗемәсе*
|
Татар теленә тәрҗемәсе
|
Limba noastră-i o comoară |
Наш язык, наш клад нетленный, |
Безнең тел — бакый хәзинә, |
* Шигырьне рус теленә 1987 елда язучы-фантаст Дмитрий Ольченко тәрҗемә иткән.[2] Татар теленә тәрҗемәсе молдаван телендәге текстка якынрак итеп эшләнде.
Гимнның тарихы
үзгәртү“Безнең тел” шигыренең чын милли җыр һәм дәүләт гимны булып китүе очраклы хәл була аламы соң? Гимннарны “заказ буенча” язучылар бу темага бөтенләй диярлек мөрәҗәгать итми бит. Бу күренеш Габдулла Тукайның дүрт куплетлык “Туган тел” шигыренә халык күңеленнән чыккан көй ялганганда яки милләт язмышы ахыр чиккә килеп терәлгәндә генә хәл була ала. Тел — милләтнең алдынгы сугышчан тарафы да, аның соңгы сакчысы да ул. Һәм география (яшәгән урын мәгънәсендә) — илнең, халыкның һәм телнең мәңгелек язмышы, дип тә юкка гына әйтелмәгәндер.
Бу шигырь Беренче бөтендөнья сугышы барган вакытта, 1917 елның 21 июнендә “Кувынт молдовенеск” газетасының түләүсез кушымтасы булган журналында басылып чыккан. Рухани шагыйрь Алексей Матеевич бу шигырьне язу турында уйланып йөргәнен элегрәк, румын фронтында хәрби хезмәттә булганда хат язып хәбәр иткән булган. Ул шигырьне 17 июньдә язып тәмамлаган һәм икенче көнне үк, молдаван теле укытучылары өчен курслар ачылганда халыкка укып чыккан. Соңрак шигырьне “Шкоала молдовеняскэ” һәм Прут арты Молдовасында чыга торган “Neamul Românesc” газетасында бастырганнар. Озакламый Матеевич, фронтка әйләнеп кайткач, тиф авыруы йоктырган һәм бакыйлыкка күчкән. Ә аның үз гомерендәге соңгы шигыре яшәп кала: аны шагыйрь әсәрләре кертелгән бөтен җыентыкларга урнаштырып баралар. Басып алынган Бессарабиядә дә, соңрак совет Молдавиясендә дә каршылыклар булмый.
Илне һәм халыкны яулап алу — бер нәрсә, ә алар белән идарә итү, аларны буйсындырып тоту — бөтенләй башка гамәл. Молдованың өр-яңа тарихында без моны бик ачык күрәбез. “Уян, румын!” гимнының Молдова җирендәге гомере бик кыска булды — 1917 елда Молдова Демократик Җөмһүрияте төзелгәч тә, XX гасыр азагында да. Чөнки ике очракта да “ашкынып румынлаштыру” сәясәтенең уңышсызлыкка тарыгачагы ачыкланды. Үзен чын молдаван дип санаган бер генә кешенең дә “Бөек Румыния” (România Mare) мини-империясе төзү проектына кереп китеп, өченче сортлы кеше буласы килмәде. Һәм Молдованың соңгы, иң ышанычлы тел сакчысы үзе лаеклы булган урынны алды.
Әмма... бүген халыкара Интернет киңлегендә “молдаван теле” дигән төшенчә юк. Молдаван теле сүзлекләрен дә румынлаштырдылар. “Бөек Аурупа” проекты һөҗүмнең икенче фронтын ачты.
Мөһаҗирлеккә китеп кенә түгел, башка илләрнең һәм халыкларның җырларын өйрәнеп тә гыйбрәт ала аласың...