Башкорт Автономияле Совет Социалистик Республикасы: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Рашат Якупов (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Derslek (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 62:
'''Башкорт Автономияле Совет Социалистик Республикасы''' ({{lang-ru|Башкирская Автономная Советская Социалистическая Республика}}, {{lang-ba|Башкорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаhы}}) — [[РСФСР]] составында беренче автономияле республика.
 
[[1919 ел]]ның [[20 март]]ында [[ЫрымбурЫрынбур губернасы]]ның төньяк өязләре нигезендә оештырылган. Территориясында калаларшәһәрләр булмаганлыктан, беренче вакытта күрше [[ӨфәУфа губернасы]]нда урнашкан [[Стәрлетамак]] шәһәреннән идарә ителгән.
 
[[1925 ел]]ның [[27 март]]ында БАССРның беренче КонституциясыКонституциясе кабул ителә.
 
[[1990]]-сы елдың 11 октябрендә Башкорт АССР-ы суверенитеты турында декларация кабул ителә<ref>http://old.ufacity.info/nb/deklarationsuverenrb.htm</ref>.
 
[[1992 ел]]ның 25 февралендә Башкорт АССР үзатамасын '''[[БашкортостанБашкортстан|БашкортостанБашкортстан Республикасы]]''' исеменәә үзгәртә<ref>Закон Башкирской ССР от 25 февраля 1992 года № ВС-10/12 «Об изменении наименования государства Башкирская Советская Социалистическая Республика»</ref>.
 
[[1992 ел]]ның [[31 март]]ында Башкортстан [[Русия]]ның башка республикалары белән яңа федератив килешүгә кул куела.
Юл номеры - 74:
== Барлыкка килүнең тарихы ==
 
=== БәләкәйКече БашкортостандыңБашкортстанның барлыкка килүе ===
[[Февраль инкыйлабы]]ннан соң [[башкортлар]] торган районнарда милли-территориаль автономия кору өчен милли хәрәкәт башлана. [[1917 ел]]ның июль-август айларында [[Ырынбур]]да I һәм II Бөтенбашкорт [[Корылтай]]лар узалар; бу съездларда башкорт халкының вәкилләре федератив Русия составында «милли-территориаль рәвештә демократик республика» төзәргә кирәклеге турында карар кабул итәләр.
 
[[1917 ел]]ның 16 ноябрендә Башкорт Үзәк Шурасы [[ЫрымбурЫрынбур губернасы|ЫрымбурЫрынбур]], [[Пермь губернасы|Пермь]], [[Самара губернасы|Самара]] һәм [[ӨфәУфа губернасы|ӨфәУфа]] губерналарның өлешләрен Русия республикасының автономияле өлеше — Башкортстан территориаль-милли автономиясе тип игълан итә. Бу карар [[1917 ел]]ның 8-20 декабрендә Ырынбурда үткән III Бөтенбашкорт Корылтаенда раслана. ''«БәләкәйКече БашкортостанБашкортстан»'' төшөнчәсе 1918 елның гыйнварында барлыкка килә — бу вакытта «БәләкәйКече БашкортостанБашкортстан автономиясе турында кагыйдәнамә» дигән проекты әзерләнә.
 
Бәләкәй БашкортостангаБашкортстанга түбәндәге төбәкләр кертеләләр:
[[Файл:1928 atlas of the Soviet Union (merged).jpg|left|thumb|250px|]]
[[Пермь губернасы]]ннан: [[Красноуфимск өязе]]нең көньяк өлеше; [[Оса өязе]]нең көньяҡкөньяк өлеше; [[Екатеринбург өязе]]нең көньяк-көнчыгыш өлеше; [[ШадринскШадрин өязе]]нең көньяк-көнбатыш өлеше;
 
[[Ырынбур губернасы]]ннан: [[Чиләбе өязе]]нең көньяк-көнбатыш өлеше; [[Троицк өязе]]нең көнбатыш өлеше; [[Верхнеуральск өязе]], [[Орск өязе]]нең төньяк-көнбатыш өлеше; [[Оренбург өязе]]нең төньяҡ өлеше;
Юл номеры - 89:
[[Самара губернасы]]ннан: [[Бугуруслан өязе]]нең көнчыгыш өлеше.
 
[[1920 ел]]ның [[20 август]]ында [[Стәрлетамак]] каласышәһәре, [[ноябрь]] аенда [[Стәрлетамак өязе]]нең 16 волосте шулай ук республикага тапшырылалар.
 
=== Олы БашкортостанныңБашкортстанның барлыкка килүе ===
[[1922 ел]]ның 14 июнендә «Автономияле Башкорт Социалистик Совет Республикасының чикләрен киңәйтү турында» дип аталган ВЦИК декреты белән [[ӨфәУфа губернасы]] бетерелә.
 
Аның Уфа, Бөре, Бәләбәй, Златоуст өйәзләреөязләре Автономияле Башкорт Социалистик Совет Республикасына кушыла. Республика составына шулай ук [[Чиләбе губернасы]]ның МиассМияс өязенең Торгаяк, Сыростан, МейәсМияс волостьлары һәм [[МейәсМияс]] шәһәре кертелә. БәләкәйКече БашкортстанданБашкортстаннан СиләбеЧиләбе губернасына [[Ялан кантоны]] тапшырыла. [[ӨфәУфа губернасы]]ның [[Минзәлә өязе]] [[1920 ел]]да барлыкка килгән яңа [[ТАССР|Автономияле Татар Социалистик Совет Республикасына]] тапшырыла.
Автономияле БашҡортБашкорт Социалистик Совет Республикасының рәсми башкаласы булып [[ӨфәУфа]] таныла.
 
== Иҗтимагый-икътисади үсеше ==
Совет власте чорында Башкортстан зур үсеш кисерәкичерә, аның сәнәгать секторына нигез салына. Республика шәһәрләрнең күпчелеге тап ошо осорҙа төҙөләкорыла.
[[1920-еллар]]ның ахырында [[Башкортстан]]да, [[Татарстан]]да һәм күрше төбәкләрдә нефтьле[[нефть]]ле (Идел-Урал нефть һәм газ районы). [[1932 ел]]ның маенда [[Ишембай]] янында беренче скважиналардан нефть чыгарылуычыгару башлана.
 
БашҡортостандыңБашкортстанның Урал аръягында ([[Белорет]]та, [[Учалы]]да, [[Сибай]]да) тау сәнәгәте районы булдырыла. [[ӨфәУфа]], [[Стәрлетамак]] калаларышәһәрләре мөһим сәнәгать үзәкләренә әвереләләр.
 
== [[Бөек Ватан сугышы]] вакыты ==
[[Бөек Ватан сугышы]] чорында БашкортостангаБашкортстанга Русиянең үзәгенәнүзәгеннән һәм көньягынанкөньягыннан йөздән артык ширкәтләр, хастаханәләр, кайбер үзәк хөкүмәт органнары, эвакуацияләнәләр; 278 мең качаклар күчеп киләләр, шуларның 104 меңе — [[Уфа]]гәга<ref>[http://bash.bashkortostan450.ru/history/xx-vek/vov1941-1945.html]</ref>.
 
Сугыш вакытында бик күп хәрби частьләр, шул исәптән [[112-че Башкорт атлы дивизиясе|Башкорт атлы дивизиясе]] әзерләнә. «Полководец Суворов», «Александр Невский», «Салават Юлаев» и «Уфимец» бронепоездлары эшләнеп фронтҡа җибәреләләр.<ref>[http://www.vatandash.ru/index.php?article=1548 История создания и развития военного комиссариата Республики Башкортостан]</ref>.
 
== Административ-территориаль бүленеше ==
[[1930-еллар]]га кадәр БашкортостандаБашкортстанда волость-кантон бүленеше була. Мәсәлән, [[1926 ел]]да Башкорт АССР-ында 8 кантоннына бүленгән:
 
{| class="wikitable"
Юл номеры - 144:
|-
| 5
| [[МесягутовоМәсәгуть кантоны]]
| [[МесягутовоМәсәгуть]]
| style="text-align:right" |12 055
| style="text-align:right" |73 198
Юл номеры - 170:
[[1930 ел]]ның 20 августында районнарга бүленеше индерелә.
 
[[1952 ел]]ның маенда БашҡортБашкорт АССР-ы Уфа һәм Стәрлетамак өлкәсенә бүленә. Киләсе елның апрелендә бу карар юкка чыгарыла, Башкорт АССР-ы бердәм төбәк буларак 54 районга бүленә.
 
== Моны да карагыз ==