Шәриф Камал: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8 |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 24:
}}
'''Шәриф Камал''' (чын исеме ''Шәриф Камалетдин улы Байгилдиев;'' [[1884 ел|1884 елның]] [[27 февраль|27 феврале]], [[Татар Пешләсе]] — [[1942 ел|1942 елның]] [[22 декабрь|22 декабре,]] [[Казан]]) — [[татар әдәбияты]] классигы, [[язучы]], [[драматург]] һәм журналист, татар әдәбиятында [[новелла]] жанрына нигез салучыларның берсе. Совет чоры иҗаты белән социалистик реализм юнәлешенә зур өлеш кертә. [[ТАССР атказанган сәнгать эшлеклесе|ТАССР Атказанган сәнгать эшлеклесе]], [[Ленин ордены]] иясе [[1940 ел|(1940 ел)]].
==
[[Файл:Ш.Камал гаиләсе.jpg|200px|thumb|right|Гаиләсе: ''кызы'' Зәйнәп, ''улы'' Йосыф, ''хатыны'' Хәят]]
[[Файл:Ш.Камал музее.jpg|200px|thumb|right|[[Шәриф Камалның музей-фатиры (Казан)|Йорт-музее]]]]
[[Файл:Татарстан. Казань. Могила Камала Шарифа, писателя и драматурга,.jpg|200px|мини|справа|Яңа бистә зиратында кабере]]
Аннары [[Истанбул]]дагы Дарелмөгаллиминдә (педагогика институты) укуын дәвам итә. Икенче курстан соң Шәриф [[Каһирә]]гә китә, андагы университетның ирекле тыңлаучысы була. Матди кыенлыкларга күрә 1905 елда Рәсәйгә әйләнеп кайта. [[Петербург]]да яшәүче абыйсы [[Гыймади Байгилдиев]] белән бергә мөгаллимлек кыла, соңыннан [[«Нур» газетасы]]нда хезмәт итә: мәкаләләр яза, тәрҗемә белән шөгыльләнә, шигырьләр иҗат итә. 1906 елда “Садә" (“Аваз”) исемле шигырьләр мәҗмугасы дөнья күрә.▼
=== Яшьлек ===
Шәриф Камалетдин улы Байгилдиев 1884 елның 27 нче февралендә элеккеге [[Пенза губернасы]] Инсар өязе (хәзерге [[Мордовия|Мордва Республикасының]] [[Рузаевка районы]]) [[Пешлә|Татар Пешләсе]] авылында Камалетдин мулла гаиләсендә туа. Байгилдиевләр нәселенең тарихы XVII гасырларга ук барып тоташа. Алар арасында дин әһелләре дә, сәүдәгәрләр һәм хәрбиләр дә була. Шәрифнең абыйсы Гыймадетдин (Гыймади) дини карьераны сайлый һәм соңрак ахун дәрәҗәсенә ирешә.
===Ырынбур=== ▼
Моңарчы Ш.Камалның әсәрләре белән [[«Шура» журналы]] аша таныш булган шагыйрь, иганәче, алтынчы [[Закир Рәмиев]] чакыруы буенча, әдип [[1910 ел]]да [[Ырынбур]]га китә. Анда бертуган Закир һәм [[Шакир Рәмиев]]ләр нәшер иткән [[«Вакыт» газетасы|“Вакыт”]] матбагасында хисапчы, корректор, әдәби хезмәткәр булып эшли. Бер үк вакытта әлеге газета һәм «[[Шура (журнал)|Шура]]», «[[Кармак (журнал)|Кармак]]» журналлары битләрендә актив рәвештә үзенең әсәрләрен бастыра.<ref>{{Citation |title=Аймәт Р., Шәриф Камалның Казандагы музей-фатиры. бит6 |url=http://www.tatknigafund.ru/books/1483/read#page6 |access-date=2011-05-25 |archive-date=2013-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130702112418/http://www.tatknigafund.ru/books/1483/read#page6 |dead-url=yes }}</ref> Сәхнә әсәрләре күренә: "Акчарлаклар" (1914), "Хаҗи әфәнде өйләнә" (1915). Соңгы пьесаны зур уңыш белән [[Габдулла Кариев]] [[Сәйяр]]дә сәхнәләштерә. Бу әсәр революция кадәрге татар комедиясенең өлгесе булып санала.▼
Шәриф Байгилдиев [[Ләбәжә]] һәм [[Түбән Пешли]] мәдрәсәләрендә белем ала. 17 яшендә атасы белән ачуланышып, 1901 елда авылдан чыгып китә. Язучының автобиографиясенә караганда, ул сәүдәгәр Анненковка яллана һәм аның белән Ригага китә. Анда ярты ел эшләгәч, Одессага юл ала, анда җыештыручы булып эшли. Монда да озак тормыйча, Батумига китә, анда бер-ике ай эшләгәч, төрек диңгезчеләре белән Трапезундка барып җитә.
Аннары [[Истанбул]]дагы Дарелмөгаллиминдә (педагогика институты) укуын дәвам итә. Икенче курстан соң Шәриф [[Каһирә]]гә китә, андагы университетның ирекле тыңлаучысы була. Матди кыенлыкларга күрә [[1903 ел|1903 елда]] Русиягә әйләнеп кайта. Донбасс шахталарында, Каспийдагы балыкчылар артельләрендә, Одессада, Кырымда, Кавказда эшли.
▲
Петербургта эшләп алганнан соң, яшь язучы туган авылына кайта һәм мәдрәсәдә укыта. Бу чорда аның әсәрләре төрле газета һәм журналларда басыла башлый. Ул үзенә ''Шәриф Камал'' тәхәллүсен сайлый.
▲===Ырынбур дәвере===
▲Моңарчы
Язучының [[Октябрь инкыйлабы]]на кадәрге иҗаты татар әдәбиятының тематик колачын һәм сәнгатьчә сурәтләү алымнарын сизелерлек киңәйтеп җибәрә. Ш.Камалның татар әдәбиятында кыска хикәя жанрын үстерүгә керткән өлеше аеруча зур. Тирән психологизм, эмоциональ-лирик моң, мәгънәви тирәнлек, композицион җыйнаклык һәм тыгызлык — әдипнең әсәрләренә әнә шул сыйфатлар хас. Кыска хикәя остасы буларак, ул [[Антон Чехов|А.Чеховтан]] өйрәнсә, күләмле әсәрләр авторы буларак [[Максим Горький|М.Горькийны]] үзенең остазы дип саный.<ref name="ReferenceA">Аймәт Р., Шәриф Камалның Казандагы музей-фатиры бит11</ref>
1918–1919 елларда «Эшчеләр дөньясы», «Кызыл йолдыз», «Юксыллар сүзе» (Оренбург шәһәре) газеталары редакцияләрендә эшли. Оренбург өлкәсе Чебенле авылында коммуна оештыруда катнаша. 1924 елга кадәр Оренбургның төрле оешмаларында эшли, «Юл» газетасы мөхәррире була.
===Казан===
[[1934 ел|1934]] елда [[СССР Язучылар берлеге]]нә алына. «Халык дошманнары» [[Кәрим Тинчурин]], [[Кави Нәҗми]], [[Гомәр Гали]] белән «элемтә тоткан өчен» [[ВКП(б)]]дан чыгарыла.
Шәриф Камал Казан шәһәрендә яшәгән дәверендә [[«Ватаным Татарстан» газетасы|«Кызыл Татарстан» газетасы]] редакциясендә бүлек җитәкли, 1928 елда [[Татар мәдәнияте йорты|Татар мәдәнияте йортында]] гыйльми сәркәтип булып хезмәт итә. 1929–1932 елларда ТАССРның Әдәбият һәм нәшрият эшләре буенча баш идарә (Главлит) хезмәткәре, 1933–1935 елларда [[Галиәсгар Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры|Татар академия театрында]] әдәби бүлек мөдире булып эшли.
1935 елдан әдәби иҗат белән генә шөгыльләнә.
1940 елда язучының иҗади эшчәнлегенең 30-еллыгы киң колач җәеп бәйрәм ителә, бәйрәм чаралары Казанда һәм Мәскәүдә оештырыла. Язучыга Ленин ордены тапшырыла, татар әдипләреннән беренчеләрдән булып ТАССРның атказанган сәнгать эшлеклесе исеме бирелә.
Шәриф Камал 1942 елның 22 декабрендә Казанда үзенең фатирында вафат була.
== Гаилә ==
Язучының әтисе Камалетдин Пешлә авылында имам булып торган, 1926 елда вафат булган. Автобиографиясендә Шәриф Камал әнисенең 1912 елда вафат булуын хәбәр итә.
Язучының тормыш иптәше — Хәят. Гаиләдә бер кыз – Зәйнәп һәм бер малай – Йосыф үсәләр. Зәйнәп Шәриф кызының тормышы Шәриф Камал музее эшчәнлеге белән тыгыз бәйле: ул музейның беренче фәнни хезмәткәре дә, аңа бихисап экспонатлар тапшыручы да. Язучының улы Йосыф 1943 елда Бөек Ватан сугышында һәлак була<ref>[https://kamala.tatmuseum.ru/events/sh%D3%99rif-kamalny%D2%A3-gail%D3%99se-turynda/ Шәриф Камалның гаиләсе турында — Татар әдәбияты тарихы музее]</ref>.
== Хәтер ==
[[1944 ел|1944 елда]] РСФСР Халык комиссарлары советының ТАССР Дәүләт музееның әдәби бүлеген – Шәриф Камалның музей-фатирын булдыру турында карары чыга. [[1950 ел|1950 елның]] [[29 гыйнвар|29 гыйнварында]] Шәриф Камалның Островский урамындагы квартирасында рәсми рәвештә әдипнең [[Шәриф Камалның музей-фатиры (Казан)|фатир-музее]] ачыла<ref>{{Citation|title=Аймәт Р., Шәриф Камалның Казандагы музей-фатиры.|url=http://www.tatknigafund.ru/books/1483|access-date=2011-05-25|archive-date=2011-11-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20111115213558/http://www.tatknigafund.ru/books/1483|dead-url=yes}}</ref>. 1959 елдан Шәриф Камал яшәгән йорт республика күләмендәге мәдәни мирас объекты булып санала. Язучының каберлеге дә республика күләмендәге мәдәни мирас объекты буларак саклауга куелган.
[[1953 ел|1953 елның]] [[4 декабрь|4 декабреннән]] Казанның элеккеге [[Шәриф Камал урамы (Казан)|Иске Вахитов урамы]] Шәриф Камал исемен йөртә.
Язучының туган авылындагы мәктәптә Шәриф Камалга багышланган экспозиция ачылган.
2020 елда Татарстан Мәдәният министрлыгы, Татарстан Милли музее һәм Татар китабы йорты Шәриф Камал исемендәге әдәби премия булдырды.
==Чыганаклар==
* [http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg:/numbers/1999_1_2/09/09_3/ "Гасырлар авазы": Классик татарской литературы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170701124631/http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg%3A%2Fnumbers%2F1999_1_2%2F09%2F09_3%2F |date=2017-07-01 }}
* [https://tatarica.org/tat/razdely/kultura/literatura/shheslr/kamal-shrif Камал Шәриф Камалетдин улы — Tatarica.org]
==Сылтамалар==
| |||