Бәет: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк |
Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 1:
{{Музыкаль жанр
| Исеме = Бәет
| Фото =
| Ширина = 300px
| Подпись =
| Юнәлеш = Казан ханлыгы элитар музыкасы, фольклор
| Чыганаклары = Мәҗүси йолалар, Ислам мәдәнияте
| Тугандаш = [[мөнәҗәт]], [[робагый]], иляһи, [[газәл]], зикер, касыйда
| Башлана = X гасыр гомумтөрки әдәбият
| Чәчәк ату = XV-XVI йөзләр
| Асжанрлар = сыктау
| Чыгарылма =
| Шулай_ук_кара =
}}
'''Бәет''' ({{lang-ar|بيت}} ''«өй», «шигырь»''; [[Uğız telläre|угыз телләре]] бой/бәй ''«хикәя», «җыр»''<ref name=":0">[[Марсель Бакиров|Бакиров, Марсель Хәернас улы]]. Татар фольклоры : югары уку йортлары өчен дәреслек / М. Х. Бакиров. - Казан : Мәгариф, 2008. - Б.274.</ref>) — олуг шәхескә яки мөһим вакыйгага багышланган, күп очракта кызгану хисләре<ref name=":1">[https://tatar_explanatory.academic.ru/2427 Татар теленең аңлатмалы сүзлеге] ''academic.ru''</ref> белән сугарылган [[Шигърият|шигъри]] татар [[халык авыз иҗаты]] әсәре<ref name=":1" />.
== Тасвирлама ==
Гарәп-фарсы шигъриятендә "бәет" дип икеюллык шигырь исемләнә. Борынгы татар бәетләренә шулай ук икеюллылык хас. Шундый икеюллык шигырьнең интонация һәм мәгънәсе ягыннан аерымланып торуы зарур<ref name=":1" />.
Бәет күп очракта җырланса да, халык осталары бәет башкаруны "көйләп бәет әйтү", "көйләп бәет уку" дип атыйлар<ref name=":0" />.
== Тарих ==
[[Марсель Бакиров|М.Х.Бакиров]] фикере буенча бәет үзенең тарихының борынгы [[Дастан|дастаннардан]] башлый, шулар арасында "Кыйссаи Йосыф", Хөсрәү вә Ширин", "Таһир һәм Зөһрә".
Бәет иҗатының асылын язма әдәбият кануннары тәшкил итү сәбәпле, бәет иҗаты белән татар халкының зыялы урта катламы шөгелләнгән. Күп бәетләр дәһшәтле, көлке вакыйгалар яки батырчылык үрнәкләренә багышланган.
Бәетләр эчтәлекләре буенча тарихи вакыйгаларга һәм шәхесләргә, авыр замана, ирексез хезмәт һәм хатын-кызларның михнәтле язмышына, шәхси фаҗигаләргә багышланалар. Мәсәлән, безгә билгеле булган «Казан бәете» һәм «Сөембикә бәете»ндә [[Казан]]ның руслар тарафыннан алыну вакыйгасы сурәтләнгән. «[[Француз сугышы]]», «Җиде кыз», «[[Урта Тигәнәле]]», «Ышна», «Сак-Сок» бәетләре шулай ук тормышта булган төрле хәлләргә нигезләнеп чыгарылган.
== Чыганаклар ==
* Бакиров, Марсель Хәернас улы. Татар фольклоры : югары уку йортлары өчен дәреслек / М. Х. Бакиров. - Казан : Мәгариф, 2008. - 358, с.; ISBN 978-5-7761-1861-6
* Бакиров М.Х. Татарский фольклор: монография / Марсель Бакиров – Казань : Ихлас, 2012. – 399 с.; <nowiki>ISBN 978-5-904736-22-4</nowiki>.
* [https://docviewer.yandex.ru/view/139710371/?*=5DFjls%2BMbZEbQMN%2Fs3E9EeTgAQB7InVybCI6Imh0dHA6Ly93d3cua2F6YW5jb25zZXJ2YXRvaXJlLnJ1L2ltYWdlcy9NYWdhemluZS9NYWthcm92LnBkZiIsInRpdGxlIjoiTWFrYXJvdi5wZGYiLCJub2lmcmFtZSI6dHJ1ZSwidWlkIjoiMTM5NzEwMzcxIiwidHMiOjE1ODU5MTMwMDc3MzMsInl1IjoiNTM4OTE1ODIyMTU0NDA5MzgyNCIsInNlcnBQYXJhbXMiOiJsYW5nPXJ1JnRtPTE1ODU5MTMwMDEmdGxkPXJ1Jm5hbWU9TWFrYXJvdi5wZGYmdGV4dD0lRDAlOUMlRDElODMlRDAlQjclRDElOEIlRDAlQkElRDAlQjArJUQxJTgxJUQxJTgyJUQwJUIwJUQxJTgwJUQwJUJFKyVEMSU4MiVEMCVCMCVEMSU4MiVEMCVCMCVEMSU4MCVEMSU4MSVEMCVCQSVEMCVCRSVEMCVCOSslRDAlQkYlRDAlQjglRDElODElRDElOEMlRDAlQkMlRDAlQjUlRDAlQkQlRDAlQkQlRDAlQkUlRDAlQjkrJUQwJUJGJUQwJUJFJUQxJThEJUQwJUI3JUQwJUI4JUQwJUI4JnVybD1odHRwJTNBLy93d3cua2F6YW5jb25zZXJ2YXRvaXJlLnJ1L2ltYWdlcy9NYWdhemluZS9NYWthcm92LnBkZiZscj0yMTMmbWltZT1wZGYmbDEwbj10dCZzaWduPTM2N2FkMzJkNjAxYmU0MTJhMGE4ZDYzMDQyZDA2ZmM4JmtleW5vPTAifQ%3D%3D&lang=ru Макаров Г.М. Музыка старотатарской письменной поэзии как составная часть средневековой элитарной культуры Волго-Камского региона] // Музыка. Искусство, наука, практика: Научный журнал Казанской государственной консерватории имени Н.Г. Жиганова. 2016. № 1 (13). С. 29-40.
* [https://docviewer.yandex.ru/view/139710371/?*=yjJOoXsfW4RqLZ7WbOFh8K5cEJR7InVybCI6Imh0dHBzOi8vZHNwYWNlLmtwZnUucnUveG1sdWkvYml0c3RyZWFtL2hhbmRsZS9uZXQvMzQ1MzMvZGluaS1mb2xrbG9yLnBkZj9zZXF1ZW5jZT0xIiwidGl0bGUiOiJkaW5pLWZvbGtsb3IucGRmP3NlcXVlbmNlPTEiLCJub2lmcmFtZSI6dHJ1ZSwidWlkIjoiMTM5NzEwMzcxIiwidHMiOjE1ODU5MTEzNDMzNTAsInl1IjoiNTM4OTE1ODIyMTU0NDA5MzgyNCIsInNlcnBQYXJhbXMiOiJsYW5nPXR0JnRtPTE1ODU5MTEzMzcmdGxkPXJ1Jm5hbWU9ZGluaS1mb2xrbG9yLnBkZiUzRnNlcXVlbmNlJTNEMSZ0ZXh0PSVEMCVCNCVEMCVCOCVEMCVCRCVEMCVCOCslRDElODQlRDAlQkUlRDAlQkIlRDElOEMlRDAlQkElRDAlQkIlRDAlQkUlRDElODAmdXJsPWh0dHBzJTNBLy9kc3BhY2Uua3BmdS5ydS94bWx1aS9iaXRzdHJlYW0vaGFuZGxlL25ldC8zNDUzMy9kaW5pLWZvbGtsb3IucGRmJTNGc2VxdWVuY2UlM0QxJmxyPTIxMyZtaW1lPXBkZiZsMTBuPXR0JnNpZ249ZDNmOGRiZjZlNjQ2ZTExNmFjZjRmOTM2YzU3MzI5ZTIma2V5bm89MCJ9 Садыйкова А.Х., Хәйретдинова Р.Р. XII–XX гасыр башы татар әдәбиятында дини фольклор: дәреслек] / А.Х. Садыйкова, Р.Р.Хәйретдинова – Казан: КФУ, 2016. – 384 б.
== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}
[[Төркем:Шәрык әдәбияты жанрлары]]
[[Төркем:Татар әдәбияты| ]]
[[Төркем:Җырлар]]
[[Төркем:Фольклор]]
| |||