|
[[Räsem:200px-MSU.jpg||thumb|150px|M.V.Lomonosov isemendäge Mäskäw däwlät universitetı]]
'''M. V. Lomonosov isemendäge Mäskäw däwlät universitetı''' (''М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты '') – [[RusiyäRusiä]]neñ aldınǧıaldınğı yuǧarıyuğarı uqu yortı häm fänni-metodik üzäk. KıskaçaQısqaça – ‘’МГУ’’ (MDU). Universitetqa nigez [[1755]]nçe eldayılda salınǧansalınğan. Xäzerge waqıtta ul RusiyäneñRusiäneñ iñ zur yuǧarıyuğarı uqu yortı. 2004çe elǧıyılğı mäǧlümatlarmäğlümatlar buençabuyınça universitetta 31 meñ talib häm 7 meñ aspirant belem alǧanalğan. Universitet citäkçese – rektor – Viktor SadoniçiySadovniçiy.
== Tarix ==
Universitet Ivanİvan Şuvalov häm [[Mixail Lomonosov]] teläktäşlege belän başlanıp kitä. PatshabikäPatşabikä Elizaveta’nıñYelizavetanıñ Universitetnı tözu turındaǧiturındağı qararı [[1755]]nçe elnıñyılnıñ 25 ǧiynawarındağiynwarında dönya kürä. Berençe däreslär 26nçı aprel’däapreldä ütä. ▼
Xäzerge waqittawaqıtta [[Mäskäw]] däwlät universitetı häm [[Sankt-Peterburg]] däwlät universitetı arasında kaysıqaysı yuǧarıyuğarı uqu yortı ölkänräk buluyı turında bäxäs bara. ▼▲Universitet Ivan Şuvalov häm [[Mixail Lomonosov]] teläktäşlege belän başlanıp kitä. Patshabikä Elizaveta’nıñ Universitetnı tözu turındaǧi qararı [[1755]]nçe elnıñ 25 ǧiynawarında dönya kürä. Berençe däreslär 26nçı aprel’dä ütä.
Başlıça [[ KızılQızıl Mäydan]]nıñ Töp Daruxanäse yanında urnaşqan universitet BöekBöyek EkaterinaYekaterina (Äbipatşa) tarafınnan xäzerge urınına, Moxovaya uramına küçerelä. Töp bina 1782-1793 ellardayıllarda Matvey Kazakov surätläre buençabuyınça tözelä. ▼▲Xäzerge waqitta [[Mäskäw]] däwlät universitetı häm [[Sankt-Peterburg]] däwlät universitetı arasında kaysı yuǧarı uqu yortı ölkänräk buluyı turında bäxäs bara.
18nçe yözdä universitetta öç fakultet bula: fälsäfä, meditsina häm xoquq. [[1799]]nçe eldayılda Mixail Xeraskov zatlı keşelär öçen äzerläü mäktäbe (Благородный пансион) buldıra. Ul [[1830]]nçı eldayılda gimnaziyägagimnaziäga äylänä. Universitet basmaxänäse imperial’imperial RusiyädäRusiädä iñ popular gäcit – "Moskovskiye Vedomosti’nıVedomosti"nı çıǧara. ▼▲Başlıça [[Kızıl Mäydan]]nıñ Töp Daruxanäse yanında urnaşqan universitet Böek Ekaterina (Äbipatşa) tarafınnan xäzerge urınına, Moxovaya uramına küçerelä. Töp bina 1782-1793 ellarda Matvey Kazakov surätläre buença tözelä.
[[1905]]nçe eldayılda universitetta sotsial-demokratik tügäräk patşanı urıninnanurınınnan kitärgä häm RusiyäneRusiäne respublikaǧarespublikağa äyländerergä çaqıra. Patşa xakimiyätexakimiäte universitetnı yaba başlıy. [[1911]]nçe eldayılda gäskärlärneñ universitet cirlegendä buluına häm qayber professorlarnı cäberläügä qarşı 130 uqıtuçiuqıtuçı-professor universitettan kitü turında ǧarizağariza yazalar. Meñnarça student universitettan quıla. ▼▲18nçe yözdä universitetta öç fakultet bula: fälsäfä, meditsina häm xoquq. [[1799]]nçe elda Mixail Xeraskov zatlı keşelär öçen äzerläü mäktäbe (Благородный пансион) buldıra. Ul [[1830]]nçı elda gimnaziyäga äylänä. Universitet basmaxänäse imperial’ Rusiyädä iñ popular gäcit – Moskovskiye Vedomosti’nı çıǧara.
[[1917]]nçe elǧıyılğı [[ OqtyabrOktyabr revoltsiyäserevolyutsiäse]]nnän sönsoñ universitet ışeklärenişeklären ǧadiğadi eşçe häm krestıänkrestiän balaları öçen aça. [[1919]]nçı eldayılda universitetta uqu öçen tüläü beterelä. Eşçe balaları öçen maxsus äzerläü mäktäbe dä açıla. ▼▲[[1905]]nçe elda universitetta sotsial-demokratik tügäräk patşanı urıninnan kitärgä häm Rusiyäne respublikaǧa äyländerergä çaqıra. Patşa xakimiyäte universitetnı yaba başlıy. [[1911]]nçe elda gäskärlärneñ universitet cirlegendä buluına häm qayber professorlarnı cäberläügä qarşı 130 uqıtuçi-professor universitettan kitü turında ǧariza yazalar. Meñnarça student universitettan quıla.
[[1940]]nçı eldayılda universitetqa Mixail Lomonosov iseme birelä. ▼▲[[1917]]nçe elǧı [[Oqtyabr revoltsiyäse]]nnän sön universitet ışeklären ǧadi eşçe häm krestıän balaları öçen aça. [[1919]]nçı elda universitetta uqu öçen tüläü beterelä. Eşçe balaları öçen maxsus äzerläü mäktäbe dä açıla.
[[ Ikençeİkençe Bötendönya suǧışısuğışı]]nnan sönsoñ universitetqa yänä can kerä. Däwlät birgän aqçası biş tapqır arta, Mäskäwneñ Çıpçıqlar Tawında (Воробьевы Горы) tawında yaña kampus barlıqqa qiläkilä. Bu kampus, zamanına qarap, iñ yaña cixazlar belän eşlänä. Xäzerge waqıtta MDU kampusı dönyada iñ zur universitet kampusı bulıp sanala. ▼▲[[1940]]nçı elda universitetqa Mixail Lomonosov iseme birelä.
[[1992]]nçe eldayılda RusiyäneñRusiäneñ maxsus qararı belän universitet aerımayırım finanslauǧafinanslauğa ireşaireşä. Bu aña mäǧärifmäğärif ministrlıǧınnanministrlığınnan küpmeder däräcädä baysezlekbäysezlek birä. ▼▲[[Ikençe Bötendönya suǧışı]]nnan sön universitetqa yänä can kerä. Däwlät birgän aqçası biş tapqır arta, Mäskäwneñ Çıpçıqlar (Воробьевы Горы) tawında yaña kampus barlıqqa qilä. Bu kampus, zamanına qarap, iñ yaña cixazlar belän eşlänä. Xäzerge waqıtta MDU kampusı dönyada iñ zur universitet kampusı bulıp sanala.
▲[[1992]]nçe elda Rusiyäneñ maxsus qararı belän universitet aerım finanslauǧa ireşa. Bu aña mäǧärif ministrlıǧınnan küpmeder däräcädä baysezlek birä.
== Kampus ==
[[1953]]çe eldanyıldan başlap, universitetnınuniversitetnıñ küp fakultetları ÇıpçiqlarÇıpçıqlar tawında urnaşa. Töp bina Lev Rudnev proektıproyektı buençabuyınça eşlänelä. Tözeleş waqıtında ul New York City’dan qala dönyada ıniñ zur bina sanala. Häm ul AuropadaAwropada iñ biekböyek bina bulıp [[1988]]nçe elǧayılğa xätle sanala. Töp binanınbinanıñ bieklegeböyeklege 240 metr, 36 etaj. Ul professorlar häm studentlar yäsi torǧantorğan dürt qanat belän äyländerep alınǧanalınğan. Qayber mäǧlümätlärǧämäğlümätlärğä qaraǧandaqarağanda, töp bina koridorları 33 kilometrǧakilometrğa cıelacıyıla häm and barlıǧıbarlığı 5000 bülmä urnaşqan. Bina eçendä konsert zalın, teatr, muzey, kitapxanä, basseyn, militsiyämilitsiä bülekçäsen, poçta bülekçasen, ker yuu, çäçtaraşxanä, cafetriyälärkafeteriälär, bank bulekçälären xh.b. tabıp bula. Universitet administratsiyäsennänadministratsiäsennän qala töp binada dürt fakultet: GeologiyäGeologiä, GeografiyäGeografiä, Mexanika-Matematika häm SängätSänğät fakultetları urın alǧanalğan. Bina bäşindäǧıbaşındağı yoldizyoldız eçenä manzara qarauqaraw pltaformaşıplatforması häm keçkenä bülmä sıyǧansıyğan.
Töp binadan tış, kampusta bernıçaberniçe uqu binası urnaşqan. Şulay uq monda RusiyädäRusiädä berdanber baseball stadionın da tabıp bula.
Moxovaya uramında urnaşqan tarixi binada xäzer CurnalistikaJurnalistika, PsixologiyäPsixologiä fakultetların, AziyäAziä häm Afrika illaren öyränü institutın tabıp bula.
== Fakultetlar ==
2005 eldayılda unversitetta barlıǧıbarlığı 29 fakultet häm 15 fänni-tikşerenü üzäge bulǧanbulğan:
* Mexanika häm matematika fakultetı
* Xisap matematikası häm kibernetika fakultetı
* Fizika fakultetı
* [[XimiyäXimiä]] fakultetı
* [[BiologiyäBiologiä]] fakultetı
* BioinceneriyäBioinjeneriä häm bioniformatika fakultetı
* Tufraq fäne fakultetı
* [[GeologiyäGeologiä]] fakultetı
* [[GeografiyäGeografiä]] fakultetı
* Materiallar fäne fakultetı
* Tarix fakultetı
* FilologiyäFilologiä fakultetı
* [[Fälsäfä]] fakultetı
* Iqtisadİqtisad fakultetı
* YuǧarıYuğarı Biznes mäktäbe
* Xoquq fakultetı
* JournalismJurnalistika fakultetı
* [[PsixologiyäPsixologiä]] fakultetı
* AziyäAziä häm Afrikanı öyränü institutı
* [[SotsiologiyäSotsiologiä]] fakultetı
* Çit tellär fakultetı
* Däwlät idaräse fakultetı
* Sınlı sänǧat’sänğät fakultetı
* Cihan säyäsäte fakultetı
* MäǧarifMäğärif fakultetı
* Östämä belem fakultetı
* MäskäüMäskäw iqtisad mäktäbe
* Xärbi xezmät fakultetı
== Keşelär ==
MDUnı tämamlaǧan tanılǧantanılğan tatarlar ▼
* Akademik [[Robert NiǧmätulinNiğmätulin|Robert Iskändärİskändär ulı NiǧmatulinNiğmätulin]] ▼▲MDUnı tämamlaǧan tanılǧan tatarlar
* Akademik [[Räşid Sönniev|Räşid ǦaliĞali uǧlıuğlı Sönniev]] ▼* [[Elvira Näbiullina]] – RusiyäRusiä iqtisad ministrı (2007- )▼
▲* Akademik [[Robert Niǧmätulin|Robert Iskändär ulı Niǧmatulin]]
▲* Akademik [[Räşid Sönniev|Räşid Ǧali uǧlı Sönniev]]
▲* [[Elvira Näbiullina]] – Rusiyä iqtisad ministrı (2007-
== Sıltamalar ==
*[http://www.msu.ru Mäskäw däwlät universitetı'nıñuniversitetınıñ räsmi säxifäse]
[[Törkem:MäğarifRusiä uqu yortları]]
[[Törkem:Rusiyä uqu yortları]]
[[Törkem:Mäskäw]]
| 