Башкорт дәүләт университеты: юрамалар арасында аерма

|ректор = Николай Морозкин<ref>http://www.bashedu.ru/ru/rukovodstvo</ref>

1909 елның 4 октябрендә Уфа укытучылар институты үзенең ишекләрен ача, ул Телеграф урамының 9 нчы йортында (хәзерге вакытта [[Заһир Исмәгыйлев]] исемендәге [[Уфа дәүләт сәнгать институты]] корпусларының берсе, Цюрупа урамы, 9) урнаша. Ырынбур уку округыбүлгесе попечителе институтны ачык дип игълан иткәч, тантанада катнашканнарның барысы исеменнән халык мәгарифе министрына телеграмма төзелә һәм җибәрелә. Анда [[Николай II|императорга]] тугрылык тойгылары белдерелә. Телеграммага Уфа губернаторы, Уфа һәм Минзәлә епискобы, преосвященный Нафанил, Ырынбур уку округыбүлгесе попечителе, дворяннарның өяз башлыгы, губерна земство идаралыгы рәисе, Уфа укытучылар институты директоры һәм башка рәсми кешеләр кул куя. Бу телеграмма Русиянең төрле төбәкләреннән «императорга тугрылык тойгыларын, чиксез сөюләрен» белдергән 20 башка хат, мөрәҗәгатьләр арасында [[1909 ел|1909 елның]] [[12 ноябрь|12 ноябрендә]] халык мәгарифе министры тарафыннан Император Николай II тапшырыла.

1912 елда институтның беренче чыгарылышы була. Аны, тулы уку курсы үтеп, 24 кеше белем ала. Педагогик советның [[1912 ел|1912 елның]] [[4 июнь|4 июне]] карары белән аларга шәһәр укуханәсе укытучысы исеме бирелә. Институтны алтын мидәл белән — Борткевич Михаил һәм Самарин Николай, көмеш мидәл белән — Антонюк Иосиф, Младенцев Никита, Панков Иосиф, Проскуряков Николай һәм Толмачев Дмитрий тәмамлыйлар. Аларның барысы да Ырынбур уку округыныңбүлгесенең шәһәр укуханәләренә укытучылар итеп тәгаенләнә.

[[1917 ел|1917 елның]] сентябрендә 2-се нче курс укучыларын арыартабан уку өчен башлангычберенче тапкыр ике агымга бүләләр: физика-математика һәм табигый-география бүлекләре. 1-се нче курска кабул итү 3 бүлекнең: тарих-әдәбият, физика-математика һәм табигый-география бүлектәренең һәрбүлекләренең берсенәһәрберсенә аерым аткарылаүткәрелә.

1929 елда аның базасында К. А. Тимирязев исемендәге [[К.А. Тимирязев исемендәге Башкорт педагогия институты|Башкорт дәүләт педагогия институты]] оештырыла. [[1930 ел|1930 елда]] институтның эчендә үзгәртеп корулар була, бүлекләр факультетларга әйләндерелә (физика-математика факультеты, табигый фәннәр факультеты, география факультеты, тарих-филология факультеты). Бу факультетларда 15 кафедра эшли. Шул ук елда яныннанчиттән торып уку бүлеге, тагын бер елдан кичке уку бүлеге ачыла.

1957 елда [[ССРБ Министрлар СоветыныңШурасы|ССРБ Министрлар Шурасының]] 1957 елның 20 июлендәге карары белән педагогия институты «Башкорт дәүләт университеты» дип үзгәртелә. 6 ноябрдә университетны ачу тантанасы үткәрелә. Илдә ул 37-се нче уку йорты була. Аны оештыручы һәм университетның беренче ректоры итеп [[Шәйхулла Чанбарисов]] тәгаенләнә.

Фактлар шуны сөйли: башлангыч эшлекле гуманитар дисциплиналар белгечләре әзерләүдә яуланган. 1934 елда [[башкорт теле]] һәм әдәбияты факультеты студенты [[Һәдия Дәүләтшина]] [[ССРБ язучылар берлеге|ССРБ Язучылар берлегенең]] Беренче съездында катнаша. Анда [[Максим Горький]], Александр Фадеев тарафыннан аның иҗаты шәхсән яклау таба һәм баһаланабәяләнә. АрыАннан тапсоң нәкъ Һәдия Дәүләтшина үзенең классик реалистик «Ыргыз» романын иҗат итә. Икенче булып бөтен Союз киңлекләрендә профессор [[Җәлил Киекбаев]] танылу яулый. [[Төрки телләр|Төрки]] һәм [[Һинд-Аурупааурупа телләре|һинд-аурупа]] телләренең чагыштырма-тарихи анализы тел гыйлеме өлкәсендә бөтендөнья күләмендәге гыйльмифәнни ачыш дип табыла. Һәдия Дәүләтшина белән Җәлил Киекбаевның уңышлары башкорт теле һәм әдәбияты белән филология фәненең үсешендә Башкорт дәүләт университетының зур ролен раслый.

Тарих факультетында да зур уңышларга өлгәшә. БеренчелБеренче чиратта [[XVIII быуаттагыгасыр|XVIII гасырдагы]] башкорт ихтилалдарынкүтәрелешләренең идеологик, социаль, национальмилли йөкмәткеһенэчтәлеген яңадан арасыннанкарап бәһалаганбәяләгән һәм [[Зәки Вәлиди|Зәки Вәлидинең]] иҗтимагый-сәяси, гыйльми һәм әдәби-публицистик эшмәкәрлеген яңадан тергезгән хезмәтләрне әйтергә кирәк. Шул ук факультетта иң борынгы вакытлардан алып хәзерге көнгә кадәр чорны үз эченә алган, ике кисәктән торган «Башкортстан тарихы» басылып чыга.

Университет Башкортстан, шулай ук бөтен ил белән бергә үсешә. Карамай[[Нифет]] чыгаручы, карамайнифет күрекчеэшкәртү промышленностесәнәгате һәм машиналар җитештерүнең үсеше физика-математика, химия, биология һәм геология-география фәннәренең үсешенә дә көчле йогынты ясый. Бу җәһәттән профессорлар Дмитрий Ожиганов, Валентин ИвановоИванов, Миркаши Фартдинов, [[Фанил Сәяхов|Фәнил Саяхов]], [[Алексей Леонтьев]], [[Карл МинскеМинскер]], Евген[[Евгений Журавлев]], [[Григорий ЗалдаЗаблуда]], Юрий Кулагин, Камил Вәлиевларның исемнәрен атап үтәргә кирәк.

Бу елларда Башкорт дәүләт университеты иҗтимагый, мәсләкдөньяга караш өлкәсендә чичын фәнни караш урнашуформалашу үзәгенә әйләнгән. Гуманитар фәннәр өлкәсендә профессорлар Әхнәф Кирәев, [[Мидхәт Гайнуллин]], [[Лев Бараг]], Игорь Распопов, [[Ромен Нәзиров|Ромен Нәзировлар]] зур абруй яуладылар. Егерме елдан күчүартык университет белән Шәйхулла Чанбарисов җитәкчелек итә. Ул университетның матди базасын булдыру, уку бинасын педагогик кадрлар белән ныгыту, яңа специальностларбелгечлекләр ачу өстендә каты эшләндеэшләде. Аның ССРБ-да университет белеме үсеше турындагы гыйльми хезмәте тәүгеләрдән булып басылып чыкты, бу хезмәт югары белем буенча белгечләрнең югары бәһасенбәясен алды.

Бүген Башкорт дәүләт университетының штатында 1000-дән кичүартык югары квалификацияле укытучылар эшли, 27 меңгә якын студент укый.

2012 елда Русия Мәгариф һәм фән министрлыгының югары уку йортларны киметү һәм эреләштерү планнарпланнары буенча БДУ га Бөре дәүләт социаль-педагогия институты һәм Зәйнәб Биишева исемендәге Стәрлетамак дәүләт педагогия академиясе кертелде.

2012 елда [[Рөстәм Хәмитов]] РФ Мәгариф һәм фән министры белән очрашуда БДУ, М. Акмулла исемендәге БДПУ һәм Уфа дәүләт икътисад һәм сервис университеты нигезендә «Уфа федераль университеты» оештырырга тәкъдим итә.

2017 елның мартында Өфенең [[Тукай урамы (Уфа)|Тукай урамында]] Башкорт дәүләт университетының тугыз катлы яңа уку корпусы ачылды, аның мәйданы – 14395,20 квадрат метр. Биредә география, тарих, фәлсәфә һәм социология факультетлары, шулай ук Икътисад, финанс һәм бизнес институты урнаша

* [[Рәгыйб Гыймаев]] (1981-1999)