Котлымөхәммәт Батыргәрәй улы Тәфкилев

Котлымөхәммәт Батыргәрәй улы Тәфкилев (1850 — 1917) — Тәфкилев татар мырзалары токымыннан, мөселман җәмәгать эшмәкәре, эре җир биләүче, полковник.

Җенес	ир-ат
Ватандашлык	Россия империясе
Туу датасы	1850
Үлем датасы	1917 елдан иртә түгел
Һөнәр төре	сәясәтче
Башкарган вазыйфа	член Государственной думы Российской империи[d]
Әлма-матер	Пажлар курпысы[d]
Сәяси фирка әгъзасы	Иттифак әл-Мөслимин
Котлымөхәммәт Батыргәрәй улы Тәфкилев Викиҗыентыкта

Биографиясе

Батыргәрәй (Павел) Тәфкилев һәм аның катыны Өммегөлсем гаиләсендә туган (1850-1905?). Санкт-Петербург Пажеский корпусы чыгарылышы укучысы. 1870—1885 елларда Казак лейб-гвардия полкында офицер булып хезмәт итә. 1877—1878 елгы рус-төрек сугышы катнашучысы, атап әйткәндә, Плевна янындагы алышта катнаша. Полковник чинында отставкага чыга. 1885 елдан Нократ губернасының Алабуга өязе земство җыелышы гласные була, 1889 елдан башлап күп тапкыр Уфа кала думасы һәм Уфа губерна земствосының гласные итеп сайлана. 1889 елдан Уфа губернасы Бәләбәй өязе земство җыелышы гласные. Бәләбәй өязе дворяннары корбашы (1905-1910, 1914-1917). Кадерле мировой арадашчы. Уфа губернасы дворянлыгыннан Мирза җир банкысының Самар бүлекчәсе әгъзасы булып тора. Уфа үзара кредит Җәмгыяте советы рәисе, Өфедәге иске ир-ат һәм мөселман малай Комитеты җитәкчесе. 1905 елдан «Иттифак әл мөслим» партиясенә әгъза булып керә. Конституцион-демократик партиянең Уфа оешмасы әгъзасы. Бәләбәй өязендә 1093 дисәтинә җир биләгән. Никахлы булган, әммә 1907 елга Тәвкилевнең хатыны вафат була.

2-се чакырылыш Дәүләт Думасының Мөселман фракциясе депутатлары төркеме. Торалар: Мәхмүтов Мостафа Гадҗи улы, Тәфкилев Котлымөхәммәт Батыргәрәй улы, Зәйналов Зәйнал Эйнал-оглы, Бәдәмшин Гариф Сиразетдин улы; утыралар: Якшыголов (Кощегулов) Шәймәрдән, Хәсәнов Мөхәммәтсабир Мөхәмәтҗан улы, Усманов Хәйрулла Абдрахман улы, Атласов Мөхәммәтхади Мифтахетдин улы, Мусин Гумәр Муса улы

1906 елның 26 мартында сайлаулы Уфа губерна сайлау җыелышы гомуми составыннан 1нче чакырылыш Дәүләт Думасына депутат булып сайлана. Конституцион-демократик һәм Мөселман фракцияләре составына кергән. Думада активлыг аз була. Дәүләт Думасын тараткан вакытта Кырымда дәваланган була, шуңа да Выборг киңәшмәсендә катнашмый.

1907 елның 6 февралендә 2нче чакырылыш Дәүләт Думасына Уфа губерна сайлау җыелышының гомуми составыннан сайлана. Мөселман фракциясе составына керә. Думаның азык комиссиясендә, сәүдә һәм һөнәр биналарында хезмәткәрләрнең нормаль ял итүе, эшчеләр мәсьәләләре һәм күчкенчеләр эше буенча комиссияләрдә тора.

1907 елның 16 октябрендә 3нче чакырылыш Дәүләт Думасына Уфа губерна сайлау җыелышының гомуми составыннан сайлана. Мөселман фракциясе җитәкчесе була. Думаның күчкенчеләр эше, урындагы үзидарә комиссияларында, гимназияләр һәм әзерлек училищеләре, Дәүләт Думасы канцеляриясе штаты комиссияләрендә, көнбатыш һәм белорус губерналарында урман һәм көтүлекләр сервитутын бетерү буенча комиссияда тора. Мөселман фракциясе исеменнән түбәндәге: «Революциядан зыян күргәннәргә булышу турында» канун проектына Конституцион-демократик фракция керткән чираттагы эшкә күчү формуласына кушылу турында, «Чиркәү-керем мәктәпләренә 4 003 740 сум бюджет ассигнованиесе» канун проекты буенча тавыш бирүдән тыелу турында белдерүләрен җиткерә. Иң белемле, абруйлы һәм ихтирамлы мөселман депутатларның берсе була. Дума трибунасыннан Россия империясе мосолманнары, гражданнары өчен мөһим дип саналган мәсьәләләр буенча күп тапкыр чыгыш ясый. 1908 елның 20-21 октябрендә Конституцион-демократик фракциясе һәм партиянең провинциаль төркеме вәкилләре киңәшмәсендә катнаша. Бу киңәшмәдә Мөселман фракциясе Думаның оппозиция блогына карый дип раслый.

1912 елның 20 октябрендә 4нче чакырылыш Дәүләт Думасына җир биләүчеләр съездыннан сайлана. Мөселман фракциясе җитәкчесе. Думаның Аксакаллар советында һәм урындагы үзидарә, хәрби һәм диңгез эшләре, азык комиссияләрәндә әгъза булып тора. Дәүләт Думасына сайлау турында Положениене канун буенча үзгәртү мөмкинлеге мәсьәләсе буенча Мөселман фракциясенең тавыш бирү мотивлары турында белдерү белән чыгыш ясый.

1914 елның июнендә Санкт-Петербургта үткән дини идаралыкты реформалаштыру мәсьәләләренә багышланган Мөселман съездын төп оештыручыларының берсе була. 1914 елның декабрендә Петроградта үткән Мөселман җәмәгать оешмалары вәкилләренең Бөтенрусия съезды делегаты. Анда Яугирларга һәм аларның гаиләләренә ярдәм күрсәтү Комитеты әгъзасы итеп сайлана.

1916 елда Лозанна (Швейцария) Россия халыклары конгрессында катнаша. 1916 елның җәендә Дала краенда һәм Төркестанда казаклар, кыргызлар һәм башка урта азия халыкларының күтәрелеше вакытында ул А. Ф. Керенский белән бергә төбәк халкының чуалышлар сәбәпләрен ачу максатында Дума оештырган махсус комиссиясенә җитәкчелек итә. 1916 елның 15 августында, җәдитчелек лидерлары Шакир Мөхәммәтъяров һәм Мостафа Чукаев озатуында, Ташкәнткә килә. Ә А. Ф. Керенский анда 17 августа килә. 2 сентябргә кадәр дәвам иткән сәфәр вакытында депутатлар Сәмәрканд, Джизак, Андижан һәм Коканд шәһәрләрендә була.

Февраль революциясеннән соң 1917 елның мартында Россия мосолманнарының Вакытлы үзәк бюросы әгъзасы итеп сайлана. Тиздән актив җәмәгать һәм сәяси эшмәкәрлектән ераклаша.

Ахыргы язмышы һәм вафат булу датасы билгеле түгел.

Гаиләсе

• Абыйсы — Әхмәт (Владимир) (1862—?)
• Апасы — Заһира (Чыңгыз)

Әдәбият

• Государственная фикер Российской империи: 1906-1917. Б. Ю. Иваново, А. А. Козлова, И. С. Ряховская. Москва. РОССПЭН. 2008. 2016 елның 4 март көнендә архивланган. C. 607.
• Борисович М. М. Члены Дәүләт думы (Портреты и биографии). Первый созыв. М.: Дип. Товарищества И. Д. Сытина. 1906 С. 371.
• Первая Государственная Фикер. Алфавитный список и подробнее биографии и характеристики членов Дәүләт Думы. — М.: Дип. Товарищества И. Д. Сытина, 1906. — 175 с.
• Государственная Фикер первого призыва. Портреты, краткие биографии и характеристики депутатов. — Москва: «Возрождение», 1906. C. 53.
• Борисович М. М. Члены Дәүләт думы (Портреты и биографии). Второй созыв. М, 1907. С. 367.
• Борисович М. М. Члены Дәүләт думы (Портреты и биографии). Третий созыв. М, 1913. С. 359.
• Борисович М. М. Члены Дәүләт думы (Портреты и биографии). Четвертый созыв. М, 1913. С. 361.
• 3-й созыв Дәүләт Думы: портреты, биографии, автографы. — Санкт-Петербург: издание Н. Н. Ольшанская, 1910.
• Л. А. Ямаева Тевкелев, Кулмухаммед Батыргареевич // Башкирская энциклопедия.(үле сылтама)

Тәкъдим ителгән чыганаклар

• Четвертая Государственная Фикер: Портреты и биографии. СПб., 1913;
• 4-й созыв Дәүләт думы: Художественный фотохимические әйбәт альбом с портрета и биографиям. СПб., 1913;
• Гербы: Краткая энциклопедия. Уфа, 1996;
• Мусульманские депутаты Дәүләт думы России, 1906-1917 годы: Сборник документов и материалов. Уфа, 1998. С. 304-05;
• Усманова Д. Мусульманские представители в Российском парламент, 1906-17. Казан, 2005.
• Российский государственный исторический архив. Мая 1278. Опись 1 (1-й созыв). Эш 42. Лист 17; Опись 1 (2-й созыв). Эш 425; Эш 555. Лист 5; Опись 9. Эш 782, 783; Мая 1327. Опись 1. 1905 год. Эш 141. Лист 51 оборот-52; Эш 143. Лист 144 оборот; Эш 144. Лист З оборот.

Искәрмәләр