İmpuls momentı (kinetik moment, poçmaq momentı, orbital' moment, xäräkät miqdarınıñ momentı) - äylänü xäräkäteneñ miqdarın taswirlıy. Massa zurlığın, äylänü küçärenä qarata massa büleneşen häm äylänü tizlegen sıyfatlıy.
Äylängändä Giroskop asma bulıp tora impuls momentı säbäple
Köç-F, köç momentı-t, p-impuls häm L-impuls momentı arasındağı nisbätYomıq sistemada impuls momentı saqlana.
Klassik mexanika
үзгәртү
Material' noqtanıñ impuls momentı xisap başına qarata anıñ impulsı häm radius-vektorı vektor tapqırçığışına tigez:
-
Berniçä noqta öçen:
-
İntegral' küreneş:
-
İmpuls momentı Sİ sistemasında coul'-sekunda belän ülçänä.
Additivlıq:
- .
Ğädättä impuls momentı massalar üzägenä qarata isäplänä.
Moment isäpläw
үзгәртү
Vektor tapqırçığışı qağidäläre buyınça:
-
— r häm p arasındağı poçmaq
-
-
-
Nöter teoreması buyınça impuls momentı saqlanu fäza izotroplığın taswirlıy.
Waqıt buylap İmpuls momentınıñ çığarılması - köç momentı:
-
Şulay itep yomıq sitemada:
-
İmpuls momentı saqlanu
үзгәртү
Fäza izotroplığınnan impuls momentı saqlanu qanunı çığarıla:
- ,
-
-
Spin, orbital' häm tulı impuls momentı
үзгәртү
Orbitada:
Spin, orbital' häm tulı impuls momentı-
Elektrodinamika
үзгәртү
Elektromagit qırında kanonik moment p invarintlı bulmıy, şuña kürä kinetik impuls qullanıla:
-
biredä A - vektor potentsialı, c -yaqtılıq tizlege
Qorğınıñ Hamiltonianı elektromagnit qırında:
-
İmpuls kinetik momentı:
-
Kvant mexanikası
үзгәртү
Kvant mexanikasında impuls momentı kvantlana, härber proyektsiä (böten san)* (Plank daimie) tigez bula ala.
Küp Kisäkçelär üz impuls momentına iä - spin, ul qabatlı bula.
Kvant mexanikasında orbital' häm spin momentınıñ fizik zurlığı operatorı kertelä. Orbital' momentı operatorı:
-
-
Üzleklär:
- ,
- — Levi-Çevita simvolı
-
Äylänü simmetriäse
үзгәртү
Sferik simmetriädä impuls momentı operatorları sferik koordinatlarda birelä:
-
Bu impuls momentı operatorınıñ üz sannarı:
-
-
biredä: :
— sferik funktsiälär.
Atomnarda elektron bolıtları formaları näq sferik funktsiälär formalarğa (s, p, d, f...) täñgäl kilä.
Bu çişeleşlär sferik simmetriäle atomnar öçen qullanıla:
-
İmpuls momentı operatorınıñ kvant sannarı ğädättä atom orbitale dip yörtelä häm törle xäreflär belän bilgelänä:
- =0 -> s atom orbitale (sharp)
- =1 -> p atom orbitale (principal)
- =2 -> d atom orbitale (diffuse)
- =3 -> f atom orbitale (fundamental)
- =4 -> g atom orbitale
İnertsiä tenzorı
үзгәртү
Klassik mexanikada impuls momentı:
-
biredä — vektor tapqırçığışı bilgese
Cisemnärneñ tulı impuls momentı:
-
-
Absolüt nıq cisemnär öçen tübändägeçä yazılıp bula:
-
biredä: — äylänü küçäre qarata inertsiä momentı, — poçmaq tizlege vektorı
Ğomumi oçraqta bu bäyläneş inertsiä tenzorı yärdämendä yazıla:
-
İnertsiä tenzorın isäpläw öçen xisap başı teläsä nindi noqta alınıp bula, läkin törleçä isäplängän zurlıqlar Şteyner teoreması belän taswirlana:
-
- Биденхарн Л., Лаук Дж. Угловой момент в квантовой физике. Теория и приложения. — М.: Мир, 1984. — Т. 1. — 302 с.
- Блохинцев Д. И. Основы квантовой механики. — М.: Наука, 1976. — 664 с.
- Боум А. Квантовая механика: основы и приложения. — М.: Мир, 1990. — 720 с.
- Варшалович Д. А., Москалев А. Н., Херсонский В. К. Квантовая теория углового момента. — Л.: Наука, 1975. — 441 с.
- Зар Р. Теория углового момента. О пространственных эффектах в физике и химии. — М.: Мир, 1993. — 352 с.