İmpuls momentı

(Импульс моменты битеннән юнәлтелде)

İmpuls momentı (kinetik moment, poçmaq momentı, orbital' moment, xäräkät miqdarınıñ momentı) - äylänü xäräkäteneñ miqdarın taswirlıy. Massa zurlığın, äylänü küçärenä qarata massa büleneşen häm äylänü tizlegen sıyfatlıy.

Äylängändä Giroskop asma bulıp tora impuls momentı säbäple
Köç-F, köç momentı-t, p-impuls häm L-impuls momentı arasındağı nisbät

Yomıq sistemada impuls momentı saqlana.

Klassik mexanika

үзгәртү

Material' noqtanıñ impuls momentı xisap başına qarata anıñ impulsı häm radius-vektorı vektor tapqırçığışına tigez:

 

Berniçä noqta öçen:

 

İntegral' küreneş:

 

İmpuls momentı Sİ sistemasında coul'-sekunda belän ülçänä.

Additivlıq:

 .

Ğädättä impuls momentı massalar üzägenä qarata isäplänä.

Moment isäpläw

үзгәртү

Vektor tapqırçığışı qağidäläre buyınça:

 

 r häm p arasındağı poçmaq

 
 
 

Nöter teoreması buyınça impuls momentı saqlanu fäza izotroplığın taswirlıy.

Waqıt buylap İmpuls momentınıñ çığarılması - köç momentı:

 

Şulay itep yomıq sitemada:

 

İmpuls momentı saqlanu

үзгәртү

Fäza izotroplığınnan impuls momentı saqlanu qanunı çığarıla:

 

 ,
 
 

Spin, orbital' häm tulı impuls momentı

үзгәртү

Orbitada:

 
Spin, orbital' häm tulı impuls momentı
 

Elektrodinamika

үзгәртү

Elektromagit qırında kanonik moment p invarintlı bulmıy, şuña kürä kinetik impuls qullanıla:

 

biredä A - vektor potentsialı, c -yaqtılıq tizlege

Qorğınıñ Hamiltonianı elektromagnit qırında:

 

İmpuls kinetik momentı:

 

Kvant mexanikası

үзгәртү

Kvant mexanikasında impuls momentı kvantlana, härber proyektsiä (böten san)*  (Plank daimie) tigez bula ala.

Küp Kisäkçelär üz impuls momentına iä - spin, ul   qabatlı bula.

Kvant mexanikasında orbital' häm spin momentınıñ fizik zurlığı operatorı kertelä. Orbital' momentı operatorı:

 
 

Üzleklär:

 ,
  — Levi-Çevita simvolı
 

Äylänü simmetriäse

үзгәртү

Sferik simmetriädä impuls momentı operatorları sferik koordinatlarda birelä:

 

Bu impuls momentı operatorınıñ üz sannarı:

 
 

biredä: :  sferik funktsiälär.

Atom orbitale

үзгәртү

Atomnarda elektron bolıtları formaları näq sferik funktsiälär formalarğa (s, p, d, f...) täñgäl kilä.

Bu çişeleşlär sferik simmetriäle atomnar öçen qullanıla:

 

İmpuls momentı operatorınıñ kvant sannarı ğädättä atom orbitale dip yörtelä häm törle xäreflär belän bilgelänä:

  •  =0 -> s atom orbitale (sharp)
  •  =1 -> p atom orbitale (principal)
  •  =2 -> d atom orbitale (diffuse)
  •  =3 -> f atom orbitale (fundamental)
  •  =4 -> g atom orbitale

İnertsiä tenzorı

үзгәртү

Klassik mexanikada impuls momentı:

 

biredä   — vektor tapqırçığışı bilgese

Cisemnärneñ tulı impuls momentı:

 
 

Absolüt nıq cisemnär öçen tübändägeçä yazılıp bula:

 

biredä:   — äylänü küçäre qarata inertsiä momentı,   — poçmaq tizlege vektorı

Ğomumi oçraqta bu bäyläneş inertsiä tenzorı yärdämendä yazıla:

 

İnertsiä tenzorın isäpläw öçen xisap başı teläsä nindi noqta alınıp bula, läkin törleçä isäplängän zurlıqlar Şteyner teoreması belän taswirlana:

 
  • Биденхарн Л., Лаук Дж. Угловой момент в квантовой физике. Теория и приложения. — М.: Мир, 1984. — Т. 1. — 302 с.
  • Блохинцев Д. И. Основы квантовой механики. — М.: Наука, 1976. — 664 с.
  • Боум А. Квантовая механика: основы и приложения. — М.: Мир, 1990. — 720 с.
  • Варшалович Д. А., Москалев А. Н., Херсонский В. К. Квантовая теория углового момента. — Л.: Наука, 1975. — 441 с.
  • Зар Р. Теория углового момента. О пространственных эффектах в физике и химии. — М.: Мир, 1993. — 352 с.