Зал
Зал (фарсы телендә:زال, IPA-fa:zɒːl), альтернатив рәвештә Заал дип әйтелә, Систаннан риваять Иран патшасы һәм Шаһнамә эпосының иң бөек сугышчысы буларак таныла.[2][3] Ул шулай ук риваять Иран каһарманы Рөстәмнең әтисе.[3]
| Зал | |
 | |
| Җенес | ир-ат |
|---|---|
| Ата | Сам (Шаһнамә персонажы) |
| Ире яки хатыны | Рудабе[d][1] |
| Балалар | Рустам[d] һәм Shaghad[d] |
| Әһәмиятле кеше | Сәмруг кош |
| Башкарган вазыйфа | кыйрал[d] |
| Сәламәтлек торышы | әлбинизем[d] |
| Телгә алынган хезмәтләр | Шаһнамә |
 Зал Викиҗыентыкта | |
Килеп чыгышы
үзгәртүЗал әгъзалары риваять сугышчылар булган гаиләдән килеп чыккан, алар буыннар буена фарсы армиясендә бөек генераллар буларак хезмәт иткән. Аның әтисе Сам һәм соңрак аның угылы Рөстәм шулай ук Фарсы иленең бөек каһарманнары булган. Зал ак чәчле булып туган.[3] Шуңа күрә, аның әтисе-әнисе аны Зал дип атаганнар. Фарсы телендә, зал альбинизмга ия булганнарга карый.[4] Зал Самның угылы һәм Нариманның оныгы булган, икесе дә борынгы Фарсы иленең каһарманнары һәм "Ана Иранның" (Иран-замин) яклаучылары. Бу дефектны күреп, әтисе улы кыяфәте өчен явыз рух Аһриманны гаепләп аннан баш тарткан.[4][3] Зал әле бала булганда гына Иранның иң биек географик пигына ия Алборз Тауларында калдырылган булган.[3][4] Мифик Сәмругъ (очканда күкне караңгылата торган бик зур һәм акыллы кош, феникска карый дип әйтелә) баланы тапкан һәм аны оясына алып килгән.[3] Аннан соң вакыт узгач, узучы кәрваннар кош оясында күкрәге көмеш тавы, биле камыш булган асылзат яшь кешене күргәннәр. Аның күренекле булуы турында гайбәт ахыр чиктә Самга барып җиткән, аны олы хәким ияләре сәхнәгә ашыгырга өндәгән. Анда, өскә карап, ул улын күргән, әмма аңа кадәр үрмәләргә аргач ул югары кабарынкы сыену урынына юлын таба алган. Ул шуннан соң Ходайга ярлыкауны һәм ярдәмне сорап дога кылган. Сәмруг ана кошы Самны күргәч, ул аңа юл тотуын белгән. Тугъры кош яшькә каурый биргән һәм: "Әгәр дә мин кирәк булсам, моны яндыр һәм йөрәге сиңа мәхәббәттән ярылган караучыңны йөрәгең беркайчан да онытмасын." дип әйткән.[5][6][7][8]
Куәтле һәм көчле Сәмруг Залга бер каурыен кыен хәл булса яндырыр өчен биргән. Ул каурый яндырылгач пәйда булачак булыр иде.[7][8]
Зал һәм Рудабеһ
үзгәртү
Улы белән янә берләшүдән соң, Сам элеккеге ялгышлыкларын төзәтер өчен һәр маташу эшләгән булган. Манучеһр шулай ук яшь кешегә тиешле игътибар күрсәткән. Сам Мазандаранда сугыш алып барыр өчен киткәч, Зал, өлкәннәре тарафыннан киңәш ителеп Сам патшалыгы бирелгән булган.
Көнчыгыш провинцияләрен күрер өчен патшалар сәфәренә чыккач, Зал һәр этапта сарайны тоткан һәм хәмер, арфа һәм җырчыларны чакырган. Кабулда явыз Заһһактан килеп чыккан вассал патша Мәһраб ат һәм коллар бүләкләре белән ихтирам күрсәткән.
Рудабеһтан белеп Мәһрабның матур кызы турында белеп, Зал йөрәген мәхәббәттә югалткан.[3] Әмма эш озак барган. Бер юлы хәтта Зал Рудабеһ сараена Рудабеһ чәчләрен Залга бау итеп биргәндә килгән. Шулай да ул үзенекен алып килгән аның белән ул диварларга менгән. Гашыйкълар бер-берсенә эшләгән хис эссесендә әтисе шуны сизгән. Әтисе моның турында белергә килгәч, ул ярсуланган булган.
Зал сәбәпсез түгел аның әтисе һәм Манучеһр аның Заһһак токымына өйләнүен хупламаудан курыккан, шул ук вакытта Мәһраб гомумән яшь патшазадәне хуплаган, әмма Залның кайбер гамәлләре аны биздергән. Тәңгәл килгән рәвештә Зал әтисенә хат язган һәм бар теләкләрен үтәргә вәгъдәсен искә төшереп өйләнүенә ризалашырга сораган.
Сам һәм Мобедлар Рудабеһның әтисе, Кабул җитәкчесе, Заһһак гаиләсеннән Вавилонлы икәнен белгәч өйләнүне хупламаганнар. Ахыр чиктә, Сам хөкемдар Зал һәм Рудабеһ арасында гаилә кору уңышлымы, юкмы булачагын белер өчен астрологларга сорау биргән. Ул Зал һәм Рудабеһның токымы дөньяны яулап алучы булачак турында мәгълүм ителгән булган. Зал Манучеһр сараена килгәч, ул Император тарафыннан сәләтләрен күрсәтергә күрсәтмә бирелгән булган. Зал императорның иң акыллы кешеләре тарафыннан бик катлаулы сораулар һәм табышмаклар бирелгән булган, аларга Зал дәвам итеп дөрес җавап биргән.
Император шуннан соң Залга патша сугышчыларына каршы раслар өчен бәйге уздырган булган. Зал үзен мәргән җәядән ук атуда һәм җайдак булып көрәшүдә параллель күрсәтмәслек итеп күрсәткән. Бөек сугышчы берьюлы өч калканны тишәрлек кадәр көче белән дротигын ыргыткан. Соңыннан Зал Менучеһрның сугышчыларын җиңүгә ирешкән булган һәм тәмам җиңеллек белән дошман сугышчыны атыннан күтәргән. Сокланып, Менучеһр Зал һәм Рудабеһ туена рөхсәт биргән.
Бераз вакыт узгач Кабулда Зал һәм Рудабеһ туе бәйрәм ителгән булган, анда алар бер-берсе белән беренче мәртәбә очрашканнар. Аларның кавышуыннан бөек фарсы каһарманы Рөстәм туган булган.
Зал хатыны Рудабеһ авыр хезмәттә булганда Сәмруг коштан алган каурыйларның берсен кулланган һәм һәм ул һәм яңа туган бәби гомерләрен югалта икәнгә охшаган булган. Сәмруг пәйда булган һәм каурыйны хатыны корсагы буйлап пычак сыман итеп уздырырга күрсәтмә биргән. Шулай итеп Рөстәм туган булган.[8]
Соңрак тормыш
үзгәртүЗал Рөстәмне тәрбияләгән һәм үстергән. Аның Рудабеһ белән Завара исемле тагын бер улы булган.[3] Ул Рөстәмне күп кампанияләргә җибәргән. Зал соңрак Забулистан белән хөкем иткән һәм патшага генерал һәм киңәшче буларак хезмәт иткән. Ул Туранлылар һәм күп кыргыйларга каршы хәрби җиңүләре өчен мәшһүр булып киткән.
Зал хатыны Рудабеһтан озаграк өч гасырдан артык яшәгән. Хезмәтче хатын аннан Шагад дигән угыл тапкан булган. Гәрчә ул киңәшчеләре тарафыннан бала явыз булган икәне турында кисәтелсә дә, Зал аны калдырудан баш тарткан, кире очракта әтисе Сам эшләгән хатаны эшләмәс өчен.
Әсфәндияр Рөстәмгә чакыру ясагач, Зал улын сугышудан кисәткән, чөнки ул Әсфәндиярның үлеме язмышын белгән. Рөстәм авыр җәрәхәтләнеп кайткач, Зал аны дәвалаган һәм Әсфәндиярны тар-мар итәр өчен Сәмруг кошны чакырган.
Соңрак Зал угыллары бер-берсен үтерү һәм гаиләсе бөлүе күрүгә кадәр яшәгән. Әсфәндиярның улы Баһман әтисенең үлеменә үч итеп Забулистанны яулап алган.[3] Зал сугышу өчен артык олы булган һәм Баһман картаючы патшаны төрмәгә ташлаган һәм хәзинәләрен алган.[3] Баһман шуннан соң шулай да үз абыйсы Пашотан Зал исеменнән бәреп кергәннән соң аны азат иткән.[3] Баһман шуннан соң Иранга киткән һәм Зал янә патша буларак хөкем иткән. Бөек патша табигый сәбәпләргә күрә үлгән һәм аның династиясе ярылган булган.
Шулай ук карарга мөмкин
үзгәртүИскәрмәләр
үзгәртү- ↑ https://artsandculture.google.com/asset/the-simurgh-arrives-to-assist-with-the-birth-of-rustam-from-the-book-of-kings-shahnama-muhammad-zaman-ibn-haji-yusuf/kAFz4Nfds-bW2A
- ↑ Davidson, Olga M. (1994). Poet and hero in the Persian Book of kings (Digitized May 14, 2008 ed.). Cornell University Press. p. 76. . https://books.google.com/books?id=BSFkAAAAMAAJ&q=%22Zal%22,+Book+of+Kings.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Shahbazi, Cristoforetti
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Kia, 2016
- ↑ A History of All Nations (Digitized Nov 23, 2005 ed.). Original from the University of Michigan. 1864. https://archive.org/details/historyallnatio00goodgoog.
- ↑ Rosenberg, Donna (1997). "page 116-118". Folklore, Myths, and Legends: A World Perspective. McGraw-Hill Professional. p. 536. . https://books.google.com/books?id=-TdKE_Qgl28C&q=%22Zal%22,+Persian+warrior&pg=PA116.
- ↑ 7,0 7,1 Reed, Elizabeth Armstrong (1893). "XI". Persian Literature: Ancient and Modern. Original from Harvard University (Digitized Feb 5, 2007 ed.). S. C. Griggs and company. p. 419. https://archive.org/details/persianliteratu00reedgoog.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Khayyam, Omar; Edward FitzGerald (1900). "The Sha Nameh, pages 50-67". in Translated by Herman Bicknell, James Ross. Persian Literature.... Original from the University of Michigan. 1. Ḥāfiẓ, Saʻdī (revised ed.). The Colonial press. p. 50-. https://books.google.com/books?id=58xGgBvWFcEC&q=%22Zal%22,+Persian+warrior&pg=PA50.
Чыганаклар
үзгәртү- Kia, Mehrdad (2016). The Persian Empire: A Historical Encyclopedia (Vol. 1). ABC-CLIO. .
- Shahbazi, A. S.; Cristoforetti, Simone (2009). "ZĀL". Encyclopaedia Iranica.
Тышкы сылтамалар
үзгәртү- Zal Featured in Rostam Comic Book
- A king's book of kings: the Shah-nameh of Shah Tahmasp, an exhibition catalog from The Metropolitan Museum of Art (fully available online as PDF), which contains material on Zal