Гомуми чагыштырмалылык теориясе

Гомуми чагыштырмалылык теориясе (tat.lat. Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäse(үле сылтама), алман. allgemeine Relativitätstheorie) - геометрияле тартылу теориясе, Махсус чагыштырмалылык теориясен үстерә. 1915-1916 елда Альберт Эйнштейн тарафыннан бастырылган.

Гомуми чагыштырмалылык теориясе
Нигезләнү датасы	1916
Кыскача исем	GR, GTR, ART, 一般相対論, OTW, ОТО, АТА, OTR, ART, ДСТ, OTR, VTR, STR, ОТР, OTR, VRT, ОТО, OTR һәм ЗТВ
Ачучы яки уйлап табучы	Алберт Эйнштейн
Җитештерү урыны	Берлин
Гомуми чагыштырмалылык теориясе Викиҗыентыкта

Гравитациянең Ньютон теориясен үзгәртү кирәклеге

Классик Ньютон тартылу теориясе буенча тартылу көче - ерак тәэсирле һәм бер мизгелдә һәрбер ерак ноктада тәэсир итә. Бу Махсус чагыштырмалылык теориясенә каршы килә, чөнки анда галәмдә иң зур тизлек - яктылык тизлеге була. Ньютон гравитациясе - инвариантлы түгел: табигать кануннары төрле хисап системаларында төрлечә баралар. Шуңа күрә Эйнштейн яңа теорияне - табигать кануннары һәр хисап системасында инвариантлы булсын өчен теорияне эзли башлаган. Нәтиҗәсендә Гомуми чагыштырмалылык теориясе барлыкка килгән.

Тасвирлама

Гомуми чагыштырмалылык теориясе буенча бөтенесе гравитация эффектлары көч яки кыр булып тәэсир итешү түгел, ә фәза-вакытның деформациясе сәбәпле барлыкка килә. Фәза-вакытның деформациясе масса-энергия булганлыктан килеп чыга.

Гомуми чагыштырмалылык теориясе буенча фәза-вакытның кәкрелеге аның эчендә матдәгә бәйле.

Гомуми чагыштырмалылык теориясе - күп тәҗрибәләрдә дөресләнгән, хәзерге вакытта иң уңышлы гравитациянең теориясе булып тора.

Фаразларын дөресләнү

Массивлы җисем янында геодезик сызыкларның тайпылышы

Кара тишек тирәсендә плазма әйләнүе

Гомуми чагыштырмалылык теориясенең фаразлары:

• вакытның гравитацион әкренәйтеше,
• гравитацион кызыл күчеш,
• гравитацион кырда сигналның тоткарланышы

- соңрак тәҗрибәләрдә дөресләнгән,

• читләтеп әле - гравитацион нурланыш.
• Күп күзәтүләр Гомуми чагыштырмалылык теориясенең фаразы - кара тишекләр булуына күрсәтәләр.

Ләкин Гомуми чагыштырмалылык теориясе Квант теориясе белән бәйләү омтылышлары уңышлы булмаган һәм күп галимнарның хыялы: Гомуми чагыштырмалылык теориясе - Квант теориясенең классик чиге булуы - гамәлгә ашмаган.

Төп нигезләре

Гомуми чагыштырмалылык теориясе нигезләре

• Инертлы масса (Икенче Ньютон канунында) гравитацион массасына тигез.
• Инертлы масса гравитацион массасына тигез булуы сәбәпле, җисемнәр кәкрәнгән фәза-вакытның геодезик сызыклары буенча хәрәкәт итәләр.
• Дүрт үлчәнешле фәза-вакытта интервал 10-компонентлы метрик тензор белән билгеләнә, бу интервал ярдәме белән геодезик сызыклар табыла.
• Фәза-вакытның кәкрелеге аның метрикасы - метрик тензор белән билгеләнә.

Математик нигезләре - Эйнштейн тигезләмәсе

Эйнштейн тигезләмәләре кәкрәнгән фәза-вакытта булучы матдә үзлекләре фәза-вакытның кәкрелеге белән бәйлиләр.

(тигезләмәдә: сул якта - геометрия (дүрт үлчәнешле фәза-вакыт), уң якта - матдә)

$R_{\mu \nu }-{R \over 2}g_{\mu \nu }+\Lambda g_{\mu \nu }=G_{\mu \nu }+\Lambda g_{\mu \nu }={8\pi G \over c^{4}}T_{\mu \nu },$

биредә $~R_{\mu \nu }$ — Риччи тензоры (фәза-вакытның кәкрелеге тензорыннан килеп чыккан $~R_{\rho \mu \sigma \nu }$ )

$R_{\mu \nu }\ =\ g^{\rho \sigma }\ R_{\rho \mu \sigma \nu },$

$~R$ — скаляр кәкрелек, $~g^{\mu \nu }$ - метрик тензор, һәм Риччи тензоры

$R\ =\ g^{\mu \nu }\ R_{\mu \nu },$

$~\Lambda$ — космологик даимие, $~T_{\mu \nu }$ - энергия-импульс тензоры, $~\pi$ — Пи саны, $~c$ — вакуумда яктылык тизлеге, $~G$ — Ньютон гравитацион даимие.

$G_{\mu \nu }=R_{\mu \nu }-{R \over 2}g_{\mu \nu }$ - Эйнштейн тензоры

$\varkappa ={8\pi G \over c^{4}}$ — Эйнштейн гравитацион даимие.

Әдәбият

• Герман Вейль. Пространство. Время. Материя. Лекции по общей теории относительности. — М.: Изд-во УРСС научной и учебной литературы, 2004. 455 с.
• Дирак П. А. М. Общая теория относительности М.: Атомиздат, 1978.
• Фок В. А. Теория пространства, времени и тяготения / 2-е изд. М.: ГИФМЛ, 1961.
• Толмен Р. Относительность, термодинамика и космология М.: Наука, 1974.
• Пенроуз Р. Структура пространства-времени М.: Мир, 1972.
• Мизнер Ч., Торн К., Уилер Дж. Гравитация. М.: Мир, 1977. Том 1 Том 2 Том 3
• Хокинг С., Эллис Дж. Крупномасштабная структура пространства-времени М.: Мир, 1977.
• Визгин В. П. Релятивистская теория тяготения (истоки и формирование, 1900—1915). М.: Наука, 1981. — 352 c.
• Визгин В. П. Единые теории в 1-й трети ХХ в. М.: Наука, 1985. — 304 c.
• Р. Ф. Фейнман, Ф. Б. Мориниго, У. Г. Вагнер. Фейнмановские лекции по гравитации / Пер. с англ. А. Ф. Захарова. М.: Янус К, 2000, 296 с. ББК 33.313, Ф 36, УДК 530.12, ISBN 5-8037-0049-5.
• С. Вейнберг. Гравитация и космология / Пер. с англ. В. М. Дубовика и Э. А. Тагирова, под ред. Я. А. Смородинского. Волгоград: Платон, 2000. 696 с. ISBN 5-8010-0306-1.[