Бөек Луки

Великие-Луки
Халык саны	85 989 (демографик баланс, 1 гыйнвар 2023)
Сәгать поясы	UTC+03:00
География
АТБ	Псков өлкәсе
Ил	Россия
Мәйдан	60 км²
ДДӨБ	100 метр
Координатлар	56°21'0"тн, 30°31'0"кнч
Почта индексы	182100–182115
Телефон коды	81153

Бөек Луки (рус. Великие Луки) — Россия Федерациясенең Псков өлкәсендә урнашкан шәһәр.

Халык саны — 95 606 кеше (2015)^[1].

Сәгать поясы

Мәскәү вакыты

Бөек Луки Мәскәү вакыты (Moscow Time Zone, MSK) сәгать поясында урнашкан. UTC белән аермасы +3:00 сәгать тәшкил итә.

Тарихы

Зур борынгы рус авыл җирлеге IX-XII гасырларда хәзерге заман шәһәреннән 30 км ераклыкта урнашкан була. Беренче тапкыр Новгород елъязмачылары тарафыннан 1166 ел белән Ловати шәһәре буларак телгә алына, Киев князе Ростислав I Мстиславич бирегә Новгород боярлары белән сөйләшүләр алып бару өчен килгән. Бөек Луки Новгородның 675 (40нчы — XII гасыр башы) һәм 1005 (икенче чирек — XII гасыр уртасы) грамоталарында искә алына. Шәһәр статусын 1166 елдан башлап йөртә.

1211 елда Новгород һәм Псковка керү юлларын саклау өчен Бөек Луки ныгытмасы төзелә.

Сугыштагы казанышлары өчен шәһәр «Новгород оплечьесы» һәм «предсердие Москвы» исемнәренә лаек була, 1406 елда Бөек Луки исеме бирелә. 1478 елдан шәһәр, бөтен Новгород җире кебек үк, Мәскәү кенәзлегенә буйсына.

Ливон сугышы вакытында биредә Иван Грозный ставкасы була. 1580 елда ныгытма Поляк-Литва гаскәрләре тарафыннан короле Стефан Батория алына. Өч елдан соң Ям-Запольский солыхы буенча шәһәр Россиягә кире кайтарыла. Бөек Луки болганчык вакытта бик зыян күргән.

1727 елдан Новгород губернасының Великолукский провинциясенең үзәге.

XVIII гасырда шәһәр аша Белорус дәүләт тракты салына. XIX гасыр ахырында Бөек суган аша почта трактлары уза. 1901 елда (Мәскәү-Виндаво-Рыбинск тимер юлы җәмгыяте тарафыннан) шәһәр аша Мәскәү — Ржев — Рига — Виндава (Мәскәү-Виндава тимер юлы); 1907 елда — Бологое-Полоцкая тимер юлы салына.

Бөек Ватан сугышында Бөек Луки азат итү өчен барган сугышлар аркасында шәһәрне кече Сталинград дип атаганнар. Шәһәрдә Бөек Лукидан ерак түгел Чернушка авылы янында батырлык кылган Александр Матросовка музей һәм монумент төзелгән.

1944 елның августыннан алып 1957 елның октябренә кадәр РСФСРның Великолукский өлкәсенең административ үзәге. СССР таркалганнан соң икътисади һәм демографик кризис башланган; халык чиреккә диярлек кимегән: 117 меңнән 90 меңгә кадәр кеше (23% ка) кими. 2008 елның октябрендә Бөек Лукига «хәрби дан шәһәре» исеме бирелә.

Халык

Халык саны
1825	1831	1840	1856^[2]	1877	1897^[2]	1913^[2]	1917	1923	1926^[2]
3700	↘3300	↗4400	↗5600	↗5700	↗8500	↗10 400	↗18 900	↘16 300	↗19 600
1931^[2]	1939^[2]	1959^[3]	1962	1967^[2]	1970^[3]	1973^[2]	1976^[2]	1979^[3]	1982^[2]
↗25 300	↗34 900	↗58 727	↗68 000	↗80 000	↗85 994	↗95 000	↗98 000	↗103 045	↗106 000
1986^[2]	1989^[3]	1992^[2]	1996^[2]	1998^[2]	2000^[2]	2001^[2]	2002^[4]	2003^[2]	2005^[2]
↗111 000	↗113 235	↗116 000	↗116 200	↗117 600	↘116 300	↘115 400	↘104 979	↗105 000	↘103 500
2007^[2]	2008^[2]	2010^[3]	2011^[3]	2012^[3]	2013^[3]	2014^[3]	2015^[1]
↘101 100	↘100 300	↘98 778	↘98 552	↘98 427	↘97 866	↘96 514	↘95 606

Милләтләр (2010): урыслар (97,1%).^[5]^[6]

Экология

Стационар чыганаклардан атмосферага пычраткыч матдәләр чыгару: 1995 елда - 79,7 кг; 2000 елда — 33,8 кг; 2005 елда — 30,4 кг; 2009 елда — 16,4 кг; 2009 елда — 1,6 мең тонна. Күкерт диоксиды бер ел эчендә уртача һәм максималь бер тапкыр концентрациясе 1,0 ПДК дан түбәнрәк; азот диоксиды елына уртача 1,7 ПДК, максималь тапкыр 1,5 ПДК; атмосфера һавасы пробаларының чагыштырма авырлыгы югары, һәм 4,7% тәшкил итә.

«Водоканал» МУП сулыкларга пычранган агынты сулар агыза (2009 ел): барлыгы — 8,9 млн м3; шул исәптән чистартусыз — 1,6 млн м3, су белән тәэмин итү чыганакларыннан канәгатьләнерлек су пробалары (2007 ел): санитар-химик күрсәткечләр буенча — 87,5 %; микробиологик күрсәткечләр буенча — 7,7 % (төслек > 300 градус, ХПК > 60 мг О/л — Лова елгасында; шулай ук җир асты сулыкларында — күкертле водород (H2S) 0,3—7,0 мг/л, тоз аммониясе (nh4) 0,8—4,0 мг/л, pH 7,3—7,9 мг-эВ/Л, фтор, йод җитешмәү. Су алу җайланмаларында җир асты суларын күкертле водородтан биохимик ысул белән чистарталар.

Ловат панорамасы

Тышкы сылтамалар

Искәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Оценка численности постоянного населения по муниципальным образованиям Псковской области на 1 января 2015 года. әлеге чыганактан 2015-04-10 архивланды. 2015-04-10 тикшерелгән.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 ^2,17 ^2,18 ^2,19 Народная энциклопедия «Мой город». Великие Луки. әлеге чыганактан 2014-06-18 архивланды. 2014-06-18 тикшерелгән.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 ^3,8 Псковская область в цифрах. 2014. Краткий статистический сборник. әлеге чыганактан 2014-11-26 архивланды. 2014-11-26 тикшерелгән.
↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. әлеге чыганактан 2012-02-03 архивланды.
↑ 2010 елгы җанисәп алу базасы., archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2014-12-06
↑ Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә

[2015CK-1] 1,0 ^1,1 Оценка численности постоянного населения по муниципальным образованиям Псковской области на 1 января 2015 года. әлеге чыганактан 2015-04-10 архивланды. 2015-04-10 тикшерелгән.

[1856HN-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 ^2,17 ^2,18 ^2,19 Народная энциклопедия «Мой город». Великие Луки. әлеге чыганактан 2014-06-18 архивланды. 2014-06-18 тикшерелгән.

[2014CZ-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 ^3,8 Псковская область в цифрах. 2014. Краткий статистический сборник. әлеге чыганактан 2014-11-26 архивланды. 2014-11-26 тикшерелгән.

[2002B-4] Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. әлеге чыганактан 2012-02-03 архивланды.

[5] 2010 елгы җанисәп алу базасы., archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2014-12-06

[6] Милләтне әйтмәгән кешеләрне исәпләмичә

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]