Бөек Кытай тигезлеге

Бөек Кытай тигезлеге (Төньяк Кытай тигезлеге) —Кытайныкы өлешендә урнашкан тигезлек. Көнчыгышазия иң зур тигезлек.

География

Мәйданы якынча 325 мең км2. Көнчыгышта Сары һәм Көнчыгыш Кытай диңгезләре белән юыла, төньякта — Яшь таулары, көнбатышта — Тайнань сертәм Цилин сыртының көнчыгыш камытлары, көньяк-көнбатышта Тунбаш салабаштан сыртлары белән чикләнә, көньякта Янцзының түбән агымы тигезлегенә күчә. Тигезлекнең үзәк өлешендә Шаньдунь тауларындакар[1].

Тигезлек куе елга челтәре белән капланган, биредә шулай ук күп санлы күлләр ирригацион һәм каналлар бар. Төп елгалары:Хуанхэ, Хайхэ, Хуайхэ. Елгаларда бату дамбалар, буалар, сусаклагычлар һ.б. төзелгән. Иң зур күлләре — Вэйшу, Хуху, Гаоу, Чоху, Тайху. Тигезлекле төньяктан көньякка карый Бөек канал кисеп үтә.

Климаты уртача муссонлы, көньякта субтропик муссонлы. Кыш салкын һәм коры, җәй эссе һәм яңгырлы. Уртача температурасы — гыйнварда төньякта -6 °С тан көньякта 2°С ка кадәр, июльдә 26-28 °С. Даими кар япмасы булмый. Еллык явым-төшем күләме төньякта 500-600 мм дан көньякта 800-1000 мм га кадәр барып җитә[1].

Бөек Кытай тигезлеге — дөньяда халыкның иң тыгыз утырган урыннарының берсе (600-800 кеше/км2). Тигезлектә бату авыл һәм кала тибындагы туплавык пунктлар урнашкан (иң зурлары — Pekin, Тяньцзинь, Шицзячжуан, Цзинань, Нанкин,Şanxay һ.б.). Тигезлектә карамай (Даган, Жэнь), ташкүмер, тимерле кварцит (Одн), алтын рудалары (Аньшань); боксит (Цзы), бари (Наньшан, Донь), гали (Тану, Дагу), графит (Дань) яткылыклары бар. Халык игенчелек (дөге, бодай, мамык, җир чикләвеге, тәмәке, тары, кытай борчагы һ.б. культураларын үстерү) белән шөгыльләнә.

Төбәктә кыргый хайваннар бөтенләй сакланмаган диярлек. Тигезлектә 20 резерват бар, аларның гомуми мәйданы якынча 400 мең га. Иң зурлары — Хуанхэ-Синьчжу, Гу-Хуайнань, Хуанхэ-Ди. Хуанхэ елгасының түбән агымында бөтендөнья мирасы исемлегенә кергәнен урнашкан тавы