Аникита Сергеевич Ярцов (Ярцев) ( [17] август 1736[2][3]2 [14] август 1819) — тау заводы сәнәгатенең рус эшлеклесе, Петербург тау училищесы директоры, 1797-1802 елларда идарәнең баш заводлары канцеляриясе башлыгы, хакыйкый дәүләт киңәшчесе[4].

Аникита Ярцов
Туган 6 (17) август 1737
Екатеринбург[1]
Үлгән 2 (14) август 1819 (81 яшь)
Вышневолоцкий уезд[d], Тевир гөбернәсе, Россия империясе
Ватандашлыгы Россия империясе
Әлма-матер Мәскәү император университеты[d]
Һөнәре металлург, сәнәгатьче
Балалар Любовь Аникитишна Ярцова[d]

 Аникита Ярцов Викиҗыентыкта

Биографиясе үзгәртү

Аникита Ярцов дворян, Урал заводлары канцеляриясе җитәкчесе Ярцев Сергей Феоктистович гаиләсендә туган[5].

Екатеринбург тау мәктәбен тәмамлаганнан соң, екатеринбурглылардан беренче булып Мәскәү университетына укырга керә (1762 елда тәмамлый). Университетка укырга керү өчен үзенең яшен бер елга киметә, чөнки Указ буенча укырга керү өчен яшь чиге 20 яшь була, ә Ярцовка инде 21 яшь була. Шулай итеп, 1737 ел А.С.Ярцовның барлык шәхси документларда, аннары А. С. Ярцовка багышланган барлык мәкаләләрдә дә кала.

1762-1764 елларда Вятка губернасында Сенат генерал-прокуроры А.И. Глебовның завод хуҗалыгын җитәкли. Климковский һәм Холуницкий заводларын төзү белән командалык итә, Карахолуницкий заводын төзү урынын сайлый[6]

1771 елда, бергмейстер чины алу белән, Олонецк тау заводына җибәрелә. 1772 елдан 1782 елга кадәр Александров пушка заводын житәкли. А. С. Ярцов Неглинка һәм Лососинка елгалары буенда урнашкан, Олонецк губернасының булачак башкаласы булган Петрозаводск бистәсе үзәге төзелешен шәхсән үзе планлаштыра һәм башлый. Аникита Ярцов шәһәр үзәге — Түгәрәк (Циркуль) мәйданды һәм төп урамнар планлаштырган һәм төзегән[7].

1782 елда Санкт-Петербург казна палатасының тау киңәшчесе итеп билгеләнә. 1783-1784 елларда-югары Петербург тау училищесы директоры.

1785 елда Владимир губернасының вице-губернаторы итеп билгеләнә

Екатеринбурглылардан беренче булып Аникита Ярцов генерал чинына (гражданнар табеле буенча) ирешә.

1797 елның апрелендә Аникита Сергеевич Ярцев Пермьгә килә, анда Урал заводлары белән җитәкчелек итә, император Павел I тарафыннан яңадан торгызылган заводларының Баш канцеляриясе башлыгы вазыйфасын башкара. Май аенда Никита Сергеевич Екатеринбургка килә, аннан 1802 елның мартына кадәр Торгызылган оешма эшчәнлеге белән җитәкчелек итә. 1799 елдан Урал заводларының Тау советын (1799-1802) җитәкли. Урал чорында Екатеринбург янында Түбән Исет заводын төзүне оештыра һәм алтын чыгару тармагын үзгәртеп кора, алтын чыгаруны күп тапкырлар арттыра.

Урал тарихчысы Н. С. Корепанов А. С. Ярцовны «Вильгельм де Геннин һәм Василий Татищев традицияләрен саклаган соңгы тау командиры» дип атый һәм аның үз эшчәнлегендә этаплап эшләгән бик системалы кеше булуын билгеләп үтә

Тау нигезләмәсе проектын әзерләү буенча махсус комитет әгъзасы (1804-1806).

1807-1819 елларда А.С. Ярцов тарафыннан 8 томлы «Россия тау тарихы» (кулъязмаларда сакланган) языла. Аны язу өчен материалларны Ярцов 1797 елда Берг-коллегиясе Президенты М.Ф. Соймонов кушуы буенча максатчан җыя башлый.


А.С. Ярцов исеме белән металлургия производствосына берничә яңалык — вагранка, поршень һава мичләре, чуенның ныклыгын үлчәү приборлары кертү бәйле.

Бүләкләре үзгәртү

Үз казанышлары өчен берничә тапкыр бүләкләнә[8]:

  • 1784 — 4 дәрәҗә Изге Владимир ордены;;
  • 1794 — 3 дәрәҗә Изге Владимир ордены;
  • 1798 —2 дәрәҗә Изге Анна ордены.

Ярцовларның тау династиясе үзгәртү

А. С. Ярцовның туганнары:

Николай Сергеевич Ярцов (1745 — 1756 елдан башлап Екатеринбург лабораториясендә проба укучысы булып хезмәт итә, 1758 елдан — Мәскәү тау конторасында, унтер-шихтмейстер (1760), 1773 елдан — Берг-гешворен, 1775 елдан — гиттенфервалтер, 1776 елдан 1781 елга кадәр — Олонец заводлары канцеляриясендә маркшейдер, 1782 елдан — Липецк завод конторасында маркшейдер, аннан соң хисап экспедициясендә хезмәт итә. (1797-1781), отставкадагы обер-бергмейстер (1801

  • Семен Сергеевич Ярцов (1744 — 20.04.1760 елдан-Берг — коллегиядә проба укучысы, 1773 елдан-Олонец тау заводларының Александровка һәм Петрозавод контораларында, 13.04.1798-03.07.1801 елларда Уралдагы Камен заводы идарәчесе булып хезмәт итә[9]
  • Петр Сергеевич Ярцов-Петрозаводск завод конторасының унтер-шихтмейстеры (1778), шихтмейстеры (1780)

А. С. Ярцовның улы:

  • Николай Аникитович Ярцов (1790—?), Тау һәм тоз эшләре департаментында хезмәт итә.

С. С. Ярцовның улы:

Сергей Семенович Ярцов (1785—?) 1802 елдан бирле Уралдагы Камен заводында, 1812 елдан Березовка заводында күзәтче булып хезмәт итә, 1835-1838 елларда 9 класслы маркшейдер чинында Златоустов заводлары округында алтын ком чыгару һәм юдыру буенча өлкән караучы булып хезмәт итә.

Аникита Ярцовның кызы-Любовь Аникитишна Ярцова (1794-1876) - рус язучысы һәм тәрҗемәче, Демидов премиясе лауреаты.

А. С. Ярцов хезмәтләре үзгәртү

  • Начертание горных уральских заводов (1802)
  • Опытное рассуждение о вредных и полезных расположениях горнозаводских в Урале (1804)
  • «Российская горная история» в 8 томах (1819)
  • Записка о землетрясениях на Среднем Урале в XVIII в.

Бастырылган хезмәтләре үзгәртү

Искәрмәләр үзгәртү

  1. 1,0 1,1 Ярцов Аникита Сергеевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  2. Ярцов А. С. Российская горная история. Уральская часть : книга первая. Екатеринбург, 2018. С. 13.
  3. «Копии со сказок о офицерских, солдатских и мастерских и прочих служилых людей детям, кои в подушный оклад не положены и в цехи не записаны. 1737 году августа 18 дня в Томском горном начальстве казначей Сергей Ярцов сказал: имеется у него сын Никита одного году. К подлинной сказке казначей Сергей Ярцов руку приложил».
  4. Карелия официальная. Памятные даты
  5. Елькин М. Ю. Уральские Ярцовы – представители разных сословий // Корнева Оксана : историк-генеалог : сайт. URL: http://www.okorneva.ru/stati-v-sbornike-uralskiy-rodoved-vyipusk-5/mihail-yurevich-elkin-uralskie-yartsovyi--predstaviteli-raznyih-sosloviy/.
  6. Ярцов А. С. Российская горная история. Уральская часть. Книга третья. Екатеринбург: Издательский дом Баско, 2020. С. 131.
  7. Карелия официальная. Ярцов А. С.. әлеге чыганактан 2013-02-01 архивланды. 2013-01-13 тикшерелгән.
  8. Аникита Сергеевич Ярцов//Забытые имена Пермской губернии, 25.06.2017
  9. Семён Сергеевич Ярцов//Забытые имена Пермской губернии, 25.06.2017

Әдәбият үзгәртү

  • Григорьев С. В. Биографический словарь. Естествознание и техника в Карелии / С. В. Григорьев ; Гос. публич. б-ка КАССР ; Карел. фил. Акад. наук СССР. — Петрозаводск : Карелия, 1973. — 290 с. : ил., портр. — Из содерж.: Ярцов Аникита (Никита) Сергеевич. — С. 251.
  • Петрозаводск: 300 лет истории : док. и материалы. В 3 кн. Кн. 1. 1703—1802 / Нац. арх. Респ. Карелия. — Петрозаводск: Карелия, 2001. — 416 с. : ил. — ISBN 5-7545-0811-5. — Из содерж.: Именной указатель (Ярцов А. С.). — С. 415.
  • Смирнов В. И. Два века Онежского завода : 1774—1974 / В. И. Смирнов. — Петрозаводск : Карелия, 1974. — 311 с. : 48 с. ил. — Из содерж.: [Об А. С. Ярцове]. — С. 20—37.
  • <i id="mw0A">Балагуров Я. А</i>. Олонецкие горные заводы в дореформенный период / Я. А. Балагуров. — Петрозаводск : Госиздат КАССР, 1958. — 211 с.: ил. — Из содерж.: Именной указатель (Ярцов А. С.). — С. 208.
  • Пашков А. М. Горнозаводское краеведение Карелии конца XVIII — начала XX века / А. М. Пашков. — Петрозаводск : Изд-во КГПУ, 2007. — 302, [1] с. — ISBN 978-5-98774-060-6. — Из содерж.: Гл. 3. А. С. Ярцов и К. И. Арсеньев: полемика вокруг «английских художников». — С. 51—68.
  • Васильевская О. В. Частная металлургия Карелии в середине XVIII века (1730—1770 гг.) / О. И. Васильевская. — Петрозаводск : Госиздат Карело-Фин. ССР, 1954. — 100 с. — Из содерж.: [Об А. С. Ярцове]. — С. 6, 8, 18.
  • <i id="mw2w">Пименов В. В</i>. Карелия глазами путешественников и исследователей XVIII и XIX веков / В. В. Пименов, Е. М. Эпштейн. — Петрозаводск : Карелия, 1969. — 263 с. — Библиогр.: с. 258—260. — Из содерж.: [Об А. С. Ярцове]. — С. 74—75.
  • Пашков А. М. Петрозаводск / А. М. Пашков, С. Н. Филимончик. — СПб. : Звезда Петербурга, 2001. — 125, [2] c. — (Города Петра Великого). — ISBN 5-900804-08-9. — Из содерж.: [А. С. Ярцов]. — С. 18—19.
  • <i id="mw5A">Мулло И. М</i>. Петрозаводск : спутник туриста / И. М. Мулло, Е. Д. Рыбак. — Петрозаводск : Карелия, 1979. — 179, [3] c. — Из содерж.: [А. С. Ярцов]. — С. 17—19.
  • Мулло И. М. Петровская слобода / И. М. Мулло. — Петрозаводск : Карелия, 1981. — 78 с. : ил. — Из содерж.: [Об А. С. Ярцове]. — С. 42, 45—47.
  • Митрофанов А. М. Записки старого петрозаводчанина / А. М. Митрофанов ; [лит. запись В. П. Линьковой ; ред. А. А. Тихонова]. — Петрозаводск : Карелия, 1987. — 100, [2] с. — Из содерж.: [А. С. Ярцов]. С. 27—29.
  • История Петрозаводска: власть и горожане / [А. И. Бутвило и др. ; науч. ред.: А. Ю. Жуков, А. И. Бутвило] ; Карел. науч. центр Рос. акад. наук, Ин-т яз., лит. и истории. — Петрозаводск : Карел. науч. центр РАН, 2008. — 373, [1] с. : ил. — ISBN 978-5-9274-0328-8. — Из содерж.: [А. С. Ярцов]. — С. 49.
  • Ициксон Е. По плану Ярцова: архитектура Петрозаводска / Елена Ициксон // Лицей. — 2003. — Нояб. (№ 11). — С. 14.
  • Капуста Л. И. Из истории топонимии Петровской слободы / Л. И. Капуста // Родные сердцу имена : (ономастика Карелии). — Петрозаводск, 1993. — С. 89—92.
  • Кутьков Н. Уральский петрозаводчанин / Николай Кутьков // ТВР-Панорама. — 2005. — 13 апр. (№ 15). — С. 7.
  • Никон О. Потомками вторится имя Петрово / О. Никон // Север. — 2003. — № 5/6. — С. 41-57. — Из содерж.: [А. С. Ярцов]. — С. 45—46.
  • Вдовинец Е. У истоков / Е. Вдовинец // Сев. курьер. — 1998. — 27 июня.
  • Белов В. Д. Исторический очерк Уральских горных заводов. — СПб., 1896.
  • Козлов А. Г. Аникита Ярцов // Календарь-справочник Свердловской области. — Свердловск, 1968.
  • Козлов А. Г. Творцы науки и техники на Урале, XVII — начало XX века: Библиографический справочник. — Свердловск, 1981.
  • Козлов А. Г. Выдающийся горный деятель и металлург А. С. Ярцов // Металлург. — 1963. — № 2.
  • Корепанов Н. С. Первый век Екатеринбурга. — Екатеринбург: Банк культурной информации, 2005. — С. 162—173. — 274 с. — 1000 экз. — ISBN 5-7851-0578-0.
  • Тулисов Е. С. История управления горнозаводской промышленностью Урала на рубеже XVIII—XIX веков. — Екатеринбург: Полиграфист, 1999. — 368 с. — ISBN 5-88425-057-6.
  • Тулисов Е. С. А. С. Ярцов — Главный начальник и директор Канцелярии главного заводов правления и монетных дел (1797—1802) // Вторые Татищевские чтения. — Екатеринбург, 1999.
  • Елькин М. Ю. Уральские Ярцовы — представители разных сословий. Родословная роспись Ярцовых. — Уральский родовед. — Екатеринбург, 2001. — Вып. 5.