Алтай алтын кешесе

Алтай алтын кешесе — безнең эрага кадәр 4-3 гасырларга караган каберлек. Россия фәннәр академиясенең Себер бүлеге Археология һәм этнография институты хезмәткәре Петр Иванович Шульга тарафыннан Алтай краеның Локтев районында табылган (Россия).

Алтай алтын кешесе

Безнең эрага кадәр IV-III гасырларда күмелгән "Алтын кеше" 1995 елда Казакъстан чигеннән якынча 25 км ераклыкта Алтай краеның көньяк өлешендә (Локтев районы) Алей елгасының уң ярында урнашкан Локоть-4а зиратында (Курган № 9) табылган. Күпчелек Курган өемнәре (диаметры 7-19 м) 200-250 ел элек талаучылар, XX гасырда башкарылган төзелеш эшләре тарафыннан тулысынча яки өлешчә җимерелгән булган. Шулай да, анда күп санлы табышлар, шул исәптән мифик хатын-кызлар, ланалар һәм лотослар сурәтләре төшерелгән «алтын белән капланган» импорт Һинд көзгесе-погремушка, шулай ук кораллар, хәрби билбау детальләре һәм күп санлы алтын әйберләр ачылган.

Барлык мәгълүматлар буенча, каберлектә Казакъстан далаларының күчмә сакларының скифоид кабиләләре, Приобье һәм тау Алтаеның камен һәм базырык археологик культуралары белән тыгыз бәйләнешләре булган затлы нәсел вәкилләре җирләнгән. Бу ыругның кайбер үлгән ир-атлары һәм хатын-кызлары рухани функцияләрен үтәгәннәрдер. Өч кабердә үлгән ир-атларның баш киемнәре, курткалары, чалбарлары һәм итекләре калын алтын фольгадан уеп ясалган төрле әйберләр белән бизәлгән, ләкин 9 нчы кургандагы ян каберләрнең берсен генә талаучылар тапмаган. Анда 23-27 яшьлек яшь кешенең сөякләре сакланган, аның баш киемен 119 алтын торба, пластина һәм хайван стилендәге күләмле сурәтләр бизәгән. Сул колагында алтын бөртекле үзенчәлекле алка булган. Куртка, чалбар лампаслары һәм итекләр билгеле бер тәртиптә 1609 алтын шакмак һәм турыпочмаклар белән бизәлгән. Ике алтын бляхалы билбауга алтын фольга белән уралган бер символик уклы колчан эленгән. Мондый каберләрдән аермалы буларак, кабердә башка корал булмаган. Шундый ук, әмма алтын белән бизәлгән костюм Алма-Ата шәһәре янында безнең эрага кадәр IV гасырга караган сак "патша" курганында табылган. Шунысы кызыклы, бу дөньякүләм танылган, якынча 1000 км көньякта яшәгән Ыссык «алтын кешесе», шулай ук кыска буйлы (165 см тирәсе) яшь европеоид булган (16-18 яшь), ул егәрлеге белән аерылып тормаган, һәм шулай ук ян каберендә җирләнгән. Локте-4ада узган казулар скифлар вакытында Урта Азия оазисларыннан Алтайга һәм Приобьега кадәр дала күчмә халыклары арасында тыгыз элемтәләр булуын тагын бер тапкыр раслый. 15 елдан соң үткәрелгән яңа тикшеренүләр Локоть-4а зиратыннан 15 км ераклыкта Бугры авылы янында урнашкан б. э. к. III гасыр «локтевчылар» ның югары элитасы җирләүләрен тикшерә. Аларда Кытайда ясалган дәрәҗәле лаклы һәм көмеш әйберләр табылган, бу аларның бәйләнешләре географиясен Ерак Көнчыгышка таба киңәйтә. Бугры курганындагы барлык каберлекләр дә таланган, ләкин тикшерүчеләр зиратларда шулай ук «алтын кешеләр»булган дип саный.

Әдәбият

1. Шульга П.И. Могильник скифского времени Локоть-4а. Монография. Барнаул: Изд-во Алт. ун-та, 2003. – 204 с., ил..
2. Акишев К. А. Курган Иссык. Искусство саков Казахстана. — М.: Изд-во «Искусство», 1978. — 132 с.
3. Акишев А. К. Искусство и мифология саков. — Алма-Ата: Изд-во «Наука» Каз ССР, 1984. — 176 с.
4. Чугунов К. В. Захоронения «золотых людей» в традиции номадов Евразии (новые материалы и некоторые аспекты исследований) // Диалог культур Евразии в археологии Казахстана. — Астана: Изд-во «Сарыарка», 2014. — 714—725, илл.: с. 291, 292.
5. Шульга П. И. Могильник скифского времени Локоть-4а. Монография. Барнаул: Изд-во Алт. ун-та, 2003. — 204 с., ил.