Aleksandr Atabekän
Aleksandr Atabekän, Aleksandr Moiseyeviç (Movsesoviç) Atabekän (rus. Александр Моисеевич (Мовсесович) Атабекян, ärm. Ալեքսանդր Մովսեսի Աթաբեկյան; 1868 yılnıñ 2 fevrale, Räsäy imperiäse, Yelizavetpol gubernası, Şuşa[en] — 1933 yılnıñ 5 dekäbre, SSRB, RSFSR, Mäskäw) — säyäsi eşlekle, anarxizm teoretigı, kenäz Pötr Kropotkinnıñ[ru] köräştäşläreneñ berse, tabib. Säyäsi eşleklelär İosif Atabekov[ru] häm Levon Atabekännıñ[ru] iketuğan qärdäşe[1].
| Aleksandr Atabekän rus. Александр Атабекян ärm. Ալեքսանդր Աթաբեկյան | |
 | |
| Tuu datası | |
|---|---|
| Tuu urını | |
| Ülem datası | |
| Ülem urını | |
| Watandaşlıq | |
| Eşçänlek töre | |
Biografiäse
үзгәртү1868 yılnıñ 2 fevralendä Şuşa şähärendä tabib ğailäsendä tuğan. Atabekännar[ru] näselenä qarağan.
1886 yılda Şuşa real’ uquxanäsen tämamlağan. 1889—1896 yıllarda Jeneva universitetınıñ meditsina fakultetında uqığan, «Hnçak» ärmän sotsial-demokratik partiäsenä[en] kergän, läkin tizdän annan kitkän häm anarxist bulğan. Jenevada ärmän häm urıs tellärendä anarxik ädäbiät, şul isäptän «Amaynk» ärmän jurnalın çığarğan. 1891 yılda (yäki 1893 yılda, ul üzeneñ istäleklärendä yazğança) Bolgariä anarxistı P. Stoyanov belän bergä Londonğa Pötr Kropotkin yanına näşriät plannarı turında söyläşergä barğan[2]. Törkem urıs telendä 4 broşüra çığarğan, şul isäptän P. Kropotkinnıñ «Fetnäçe çığışları»nıñ başı.
Universitetta uqu inqilabi propagandağa qomaçawlağan. 1893 yılda tipografiä cihazların Londonnıñ irekle urıs matbuğatı fondına (ul Räsäydä tıyılğan inqilabi häm liberal’ ädäbiätnı bastırğan häm cäyıldergän) tapşıru ideyase tuğan. Atabekän Kropotkin belän kiñäşläşergä qarar itkän, läkin ul Atabekännan, mömkin bulsa, tipografiä cihazların üzendä qaldıruwın häm anı anarxizmnan bik yıraq qaraşları bulğan keşelärgä birmäwen sorağan[3].
1896 yılda universitetnı tämamlağannan soñ Atabekän Bolgariädä urnaşqan (aña Räsäygä kerü tıyılğan), säyäsi eşçänlektän äkrenläp çitkä kitkän. 1914 yılnıñ axırınnan Räsäy armiäsendä tabib, Qawqaz frontında qır gospitale naçalnigı bulğan.
1917 yılnıñ avgustında Mäskäwgä kilgän, anarxistlar, şul isäptän Kropotkin belän elemtälärne torğızğan, anarxistik waqıtlı matbuğatta xezmättäşlek itä başlağan. Oktäberdä «Anarxiä» gäzitendä anarxistlarnıñ Waqıtlı xökümätneñ konkret aksiälärenä mönäsäbäte mäs’äläse buyınça diskussiädä qatnaşqan. «Ezlekle bulığız!» mäqäläsendä («Anarxiä», 1917 yılnıñ 16 oktäbre) Mäskäw şähär duması äğzaları bulğan eserlarnı[ru] tänqitlägän.
Oktäber inqilabı aldınnan «P. A. Kropotkinğa açıq xat» bastırğan, anda Almaniä häm Avstro-Macarstan yağınnan ğına tügel, ä Räsäy yağınnan da suğışnıñ basıp alu xarakterına kürsätkän; Kropotkinnı «saqlanuçı» qaraşları öçen tänqitlägän, ämmä eşçelärne qatı sıynıf köräşennän dä, «uram bolşevizmınnan[ru]» da yaklarğa tieşle anarxik sotsial’ inqilabnı citäklärgä çaqırğan[4].
Oktäber inqilabın kisken tiskäre oçraşqan.
1918 yılnıñ yazında G. B. Sandomirskiy[ru] belän bergä 1922 yılnıñ axırına qädär 24 broşüra çığarğan «Poçin» näşriätın, şulay uq «Poçin» jurnalın oyıştırğan (jurnalda P. A. Kropotkinnıñ berniçä xatı häm anıñ turında istäleklär bastırğan). 1920 yılda BGK[ru] organnarı tarafınnan qulğa alınğan. 1921 yılnıñ ğinwar-fevralendä Dmitrovta ülüçe Kropotkinnıñ karawatı yanında bulğan[5]. Kropotkin istälegen mäñgeläşterü buyınça Bötenräsäy ictimaği komitetın (BİK)[ru] oyıştıruda häm eşendä qatnaşqan, anda Anarxik seksiäne citäklägän. P. A. Kropotkin muzeyın buldıruda qatnaşqan. «Poçin» näşriätı yabılğannan soñ (1922 yıl axırı) tabiblıq praktikasına qaytqan.
1925 yılnıñ 10 mayında Mäskäwdä BİKnıñ Anarxik seksiäse äğzalarınıñ küpçelege belän bergä SSRBda anarxizmnı ezärlekläwgä qarşı protest häm BİK citäkçelegeneñ Kropotkin muzeyın anarxistlar qaramağına tapşırudan baş tartuwı bilgese itep BİKtan çığu turında beldergän.
Ğailäse
үзгәртү- Xatını — Yekaterina Nikolayevna Sokolova (1874—1922), tabib, Jeneva universitetın tämamlağan. Ğailädä öç bala.
- Ulı — Aleksandr (1896—1952) — injener-uylap tabuçı.
- Ulı — Arsen (1902—1960) — tabib-endokrinolog.
- Qızı — Ariana (1910—1977) — kinorejissör.
Äsärläre
үзгәртүA. M. Atabekännıñ xezmätläre bibliografiäse[6]
- Великий опыт. — М.: Почин, 1919. — 16 с.
- Возможна ли анархическая социальная революция. — М.: Почин, 1918. — 8 с.
- Вопросы теории и практики. Об анархистской литературе, тактике и организации. — М.: Почин, 1918. — 16 с.
- Дух погромный. — М.: Почин, 1919. — 8 с.
- Кооперация и анархизм. — М.: Почин, 1919. — 12 с.
- Кровавая неделя в Москве. Впечатления и размышления очевидца гражданской войны. — М., 1917. — 16 с.
- Леность как профессиональная болезнь. Её сущность, причины и предупреждение.
- Основы земской финансовой организации без власти и принуждения. — М., 1918. — 16 с.
- Открытое письмо П. А. Кропоткину // Анархия. — 1917. — № 7, 23 окт.
- Перелом в анархистском учении. — М.: Почин, 1918. — 16 с.
- Право и власть. — М.: Почин, 1922. — 16 с.
- Против власти. Сборник статей. — М.: Почин, 1918.
- Социальные задачи домовых комитетов. — М.: Почин, 1918. — 32 с.
- Старое и новое в анархизме. — М.: Почин, 1918. — 24 с.
- Утренний гудок. — М.: Почин, 1918. — 80 с.
- Против власти: Сб. статей / Сост., предисл. и комментарии А. В. Бирюкова. — М.: Либроком, 2013. — 170 с.
İskärmälär
үзгәртү- ↑ Атабеков Иосиф Нерсесович // Энциклопежия фонда "Хайазг".
- ↑ См.: Stojanov P. Mon mementum sur Pierre Kropotkin. IISG. Max Nettlau Papers. Folder 2750.
- ↑ Кропоткин П. А. Письмо А. М. Атабекяну от 22 сент. 1893 // IISG. Collection Alexandr Atabekian.
- ↑ Открытое письмо П. А. Кропоткину. — М., 1917. — 8 с. (отд. оттиск из: Анархия. 1917. — № 7, 23 окт.).
- ↑ День памяти князя-анархиста: maysuryan — LiveJournal.
- ↑ Библиография работ Александра Моисеевича Атабекяна.
Ädäbiät
үзгәртү- Бирюков А., Кривенький В. Атабекян А. М. // Политические деятели России. 1917: Биографический словарь. М.: Большая Российская энциклопедия, 1993. С. 26-27.
- Maiz Jordi. Ni zares ni sultanes // Anarquistas y revolucionarios del Caucaso 1890 - 1925. Madrid, 2019.