İslam täqwime

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Bu məqələ İslam turında

İslam töşençäläre [ üzgärtü ]

Biş Bağana

Şähadät

Namaz – Zäkät

Uraza

Xac

Şəhri Şəhərlər

Mäkkä – Mädinä

Qodüs

Şäxeslär

Möxämmäd – Äbü Bäker

Ğali – Ğosman – Ğömär

Waqiğalar

Hicrät – İslam täqwime – Ğäyd-äl-Fitır

Qorban – Ğaşura – Arbağin

Binalar

Mäçet – Manara

Mihrab – Qäğbä

İslam miğmariäte

Din ähelläre

Muezzin – İmam – Mulla

Möfti

İzge tekstlar

Qor'än – Xädis – Sönnät

Fiqh – Fätwä – Şäriğät

Mäzhäblär

Sönni Mäzhäblär: Xänäfi, Xänbäli, Mäliki, Şäfiğiy

Başqa yünäleşlär

Şiğilek: Ithna Asharia, Ismailiyah, Zaiddiyah

Mu'tazili – Kharijite

Yünäleşlär

Sufiçılıq

Wahhabiçılıq – Salafism

Cäditçelek

Äxmädiyä

İslam täqwime yä ki Möselman täqwime yä ki Hicri taqwime ul Möslim illärendä dini bäyrämnärneñ qayçan buluın belü öçen qullanıla torğan täqwimder. Ay täqwime bularaq ul 354 könnän tora wä Milädi täqwimennän 11 köngä qısqaraq.

Hicri aylar 29 yä ki 30 könnän tora, tögäl tärtibe yuq.

Hicri täqwim 638. yılda (HS 17) Umar ibn äl-Xattab atlı ikençe xälif tarafınnan ğämälgä kertelde. İsäpläw Möxämmädneñ Mäkkädän Mädinägä küçüennän başlana, 1. yıldan. Yıl sanı Hicri buyınça isäplänüe san aldınnan HS yä H quyu belän bilgelänä, yäğni Hicriättän Soñ.

Hicri aylar isemnäre

1. Möxärräm, محرم
2. Safar, صفر
3. Rabíğ-äl-äwäl, ربيع الاول
4. Rabíğ-äl-axír, ربيع الثاني
5. Cömäd-äl-äwäl, جمادى الاولى
6. Cömäd-äl-axír, جمادى الثانية
7. Racäb, رجب
8. Şäğbän, شعبان
9. Ramazan, رمضان
10. Şäwäl, شوال
11. Zö-äl-Qäğdä, ذو القعدة
12. Zö-äl-Hiccä, ذو الحجة

Atna könnäre iseme

Comğa ul yal köne bulsa da, ämma atnanıñ berençe köne dä tügel, soñğısı da tügel.

• Yäkşämbe: Yawm äl-Ähäd, يوم الأحد
• Düşämbe: Yawm äl-İznayna, يوم الإثنين
• Sişämbe: Yawma az-Zalaza, يوم الثُّلَاثاء
• Çärşämbe: Yawm äl-Arbağa, يوم الأَرْبعاء
• Pänceşämbe: Yawm äl-Xämis, يوم خَمِيس
• Comğa: Yawm äl-Cumğa, يوم الجُمْعَة
• Şimbä: Yawm as-Säbt, يوم السَّبْت

Dini bäyrämnär

İslamnıñ iñ möxim könnäre bolar:

• 1. Möxärräm – Möselmança yaña yıl başlana.
• 9. Möxärräm kiçe–10. Möxärräm köne – Ğaşura bäyräme
• 26. Safar kiçe–27. Safar köne – Hicrät kiçese
• 11. Rabíğ-äl-äwäl kiçe–12. Rabíğ-äl-äwäl köne – Mäwlid bäyräme
• 6. Racäb kiçe –7. Racäb köne – Räğäib kiçese
• 26. Racäb kiçe –27. Racäb köne – Miğräc kiçese
• 14. Şäğbän kiçe –15. Şäğbän köne – Bäraät kiçese
• 1. Ramazan köne – Uraza
• 21. Ramazan köne – Qäder kiçese könnäre başlana
• 26. Ramazan kiçe–27. Ramazan köne – Qäder kiçese bilgeläp ütelä
• 1. Şäwäl köne – Uraza bäyräme (Ğäyet)
• 1. Şäwäl köne–3. Şäwäl köne – Ğäydel fítır könnäre
• 9. Zö-äl-Hiccä köne – Ğäräfä köne
• 10. Zö-äl-Hiccä köne – Qorban bäyräme
• 11. Zö-äl-Hiccä köne–13. Zö-äl-Hiccä – Täşriq könnäre

İsäpläw

Hicri/Milädi tarixın isäpläw aşa tögäl äyländerü mömkin tügel. Nindi yılda niçä könle aylar buluı ğilmi kiñäşmälärdä bilgelänä, alarnı dini oyışmalarnıñ räsmi säxifälärdä kürep bula.

Yıl sanın çamalap isäplärgä isä bolay da bula:

$M\approx {\frac {32H}{33}}+622$

$H\approx {\frac {33(M-622)}{32}}$

M Milädi, H Hicri

Hicri 1429. yılı wä Milädi 2008. yılınıñ başları turı kiler. Andí turı kilü här 33./34. Hicri (34./35. Milädi) yılda bula:

Hicri wä Milädineñ turı kilü
Hicri	Milädi	Ayırma
1228	1813	585
1261	1845	584
1295	1878	583
1329	1911	582
1362	1943	581
1396	1976	580
1429	2008	579
1463	2041	578
1496	2073	577
1530	2106	576
1564	2139	575

Milädi/Hicri tarixın äyländerü öçen Microsoft “Kuwaiti algorithm” qullana, ul Küwäit nöfüsenä nigezlänä.

Taqır Hicri täqwim

Hicri täqwimneñ ğädättägedän tış Taqır Hicri täqwim dä bar äle, ul tulısınça isäpläwle, 30-yıllı äylämgä negezlänep, här 31. yıl artqan bulıp sanala, yäğni 354 kön urınına 355 könnän tora. Bu täqwimeñ ozın arada 1-könle xata här 2500. yıl tiräsendä bulıp çığa, wä qısqa arada 1 yä ki 2-könle xata bula'la. Bu täqwimen HS 2. yözdä (Milädi 8. yöz) Möslim ğälimnär isäpläp çığarğannar, wä ul qoyaş/ay/planet urnaşılularına nigezlänä. Hicri tarix tögäl belergä mömkin bulmağanda qayber Möslimnär bu ısulın bügen dä qullanalar. Anıñ buyınça aylar 29+191/360=29.5305555... könnän toralar.

Taqır Hicri täqwim isäpläw turında monı qara: Date Exchange.

İsäpläw qoralı

• Hicri‹–›Milädi tarixlar äyländergeçe(үле сылтама) – ul 1 könlek xata yasıy ala.
• Emacs tözätkeçe Hicri tarixın isäpli ala.