Ğälimcan İbrahim

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.
Ğälimcan İbrahim (1887-1938) ul Tatar xalqın Törki xalıqlardan häm Tatar telen Törki teldän ayırıp yasaw tarafdarı ide. Monnan tış ul Sovet xäkimiäteneñ süzlärenä ışanıp, alar belän xezmättäşlek oyıştırğan keşe ide.

1912. yıldan başlap matbuğatta «Törkilärme, Tatarlarmı?» soraw belän zur bäxäs başlana. Ğälimcan İbrahim, tatarçı fikerendä torıp, “Yaña Tatar tele” buyınça xezmätlär yasıy başlıy. İsmäğil Gasprinski Törki xalıqlarnı ber urtaq tel belän ber zur millätkä berläşterergä tırışqan bulsa, Ğälimcan kiresençä, ayırım tellär-ädäbiätlär yasaw kiläklege fikerendä tora ide.

1915. yılnıñ közgedä Ğälimcan «Ğäliä» mädräsäseneñ mödir urınbasarı bulip eşli başlıy.

1917. yılnıñ közennän başlap “Tatarstan Ştatı”n yasaw Ğälimcannıñ töp qıyblası bula başlıy. Anıñ buyınça biş ayırım ştat buldılırğa tieş ide: Qazaqstan, Qawqaz, Türkestan, Tatarstan häm Qırım, imeş Törki bolay da biş cirle söylämgä bulengän ide.

1918. yılnıñ 7. Ğínwarında, Ğälimcan wä Stalin oyıştırğan, Sovet xäkimiäte belän xezmättäşlek alıp-baru şartları turında söyläşü uzdı. Ğälimcan yağınnan Murlanur Waxitov belän Manatov ide, Sovet yağınnan Lenin belän Stalin ide. Näticädä, Ğälimcan İbrahim Sovet xäkimiätenä Tatar xäräkätläre belän idärä itü mömkinlegen birde häm anıñ tere qatnaşuı belän İdel-Uralnıñ cirle idäräläre beterelgän ide. 1918. yınıñ 22. Martında Sovet xäkimiäte kiläçäktä “Tatar-Başqort Sovet Cömhüriäten oyıştıru turında” qarar çığara, anıñ başqalası Ufa bulırğa tieşie.

1927. yılğa tikle Ğälimcan Sovet xäkimiätenä xezmät itä, wä ğömereneñ soñğı 10 yılın Yalta şähärendä ütkärä. 1938. yılda wafat bula.

Monı da qara

• Gölsem Möxämmädi – Ğälimcannıñ xatını
• Ğälimcan İbrahim isemle Tel häm Adäbiät institüte