Äbelxäyer

Äbelxäyer (1412-1468) - Altın Urdanıñ öleşe Aq Urda tarqaluı näticäsendä kilep çıqqan däwlätenä nigez saluçı häm anıñ berdänber xanı. Cuçi näselennän çıqqan.

Äbelxäyer
Äbelxäyer xanlığınıñ xanı 1428-1468
aña qädär:	däwlät nigez salınğan
däwamçısı:	däwlät tarqalğan
Dine:	İslam
Tuu:	1412 yıl(1412)
Ülem:	1468 yıl(1468)
Dinastiä:	Şäybän näsele

Äbelxäyer ülgännän soñ Äbelxäyer xanlığı tarqalıp betä.

Tarix

Abelxäyer xatını Räbiä soltan-bikäneñ törbäse, Törkistan

1419 yılda İdegäy suğışta ülgännän soñ, Altın Urda zäğiflänä häm tarqala başlıy.

1428 yılda Oluğ Möxämmäd Bäräk xannı ciñep, anı Altın Urdanıñ könyaq öleşenä qua.

1428-1429 yılda qaçqan Bäräk Mansur bertuğannarı häm İdegäy ulları Ğazi häm Näwrüz tarafınnan üterelä.

Aq Urda tarqala häm könçığış-könyaq öleşendä başta Bäräk xan, soñraq Äbelxäyer xäkimiätkä kilä. Läkin täxet öçen tuqtawsız köräş däwam itä.

1430 yılda Äbelxäyer täxetkä däğwaçı Mäxmüd-Xaci xanğa qarşı Tubıl yarında suğışa, näticädä Mäxmüd-Xaci ciñelä.

1446 yılda Äbelxäyer Sığnaq, Arqun, Aqqorğan şähärlären basıp ala.

1457 yılda Üz Timer citäkçelegendäge oyratlar (mongol qäbiläse) Äbelxäyer ğäskären tar-mar itä. Oyratlar Taşkänt häm Törkistan şähärlären cimerä.

Oyratlar höcüme Äbelxäyer däwläten bik qaqşata, anıñ säyäsäte belän riza bulmağan köndäşlär Canibäk häm Gäräy Cidesu töbägenä kitä häm anda ayırım Qazaq xanlığına nigez sala.

Äbelxäyer separtistlarnı bastırsın öçen könyaqqa bara, läkin yulda Aqqıstaw, bügenge Almatı qalası yanında wafat bula.

Äbelxäyer ülgännän soñ däwlät tarqala.

Ädäbiät

• Равил Фәхретдинов. ТАТАР ХАЛКЫ ҺӘМ ТАТАРСТАН ТАРИХЫ.
• МОНГОЛЬСКОЕ НАШЕСТВИЕ НА ТЕРРИТОРИИ КАЗАХСТАНА И ЕГО ПОСЛЕДСТВИЯ(үле сылтама)
• Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды. — СПб.: ЕВРАЗИЯ, 2010. — 408 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-91852-010-9
• Селезнёв Ю. В. Элита Золотой Орды. — Казань: Издательство «Фэн» АН РТ, 2009. — 232 с.
• Абд-ар-раззак Самарканди Места восхода двух счастливых звёзд и места слияния двух морей // Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды. — М., 1941.