Yasaq
Yasaq - tarixi tatar xanlıqlarında naturalata salım. Soñraq İdel buyında, Seberdä häm Yıraq Könçığışta yäşäwçe qayber xalıqlar tüläp qalğan naturalata salım.
Tarix
үзгәртүÇıñğızxannıñ «Böyek yasa» isemle qanunnar cıyıntığı nigezendä xökem itkän sudialar da bulğan, alarnı «yarğuçı» dip atağannar. Xökem qararı maxsus «yarğunamä» digän däftärgä terkälä barğan. Ulus yäki şähär yarğuçılarınnan başqa, ämir-yarğu da bulğan—busı inde wäzirneñ xoquq eşläre buyınça yärdämçese digän süz.
Altın Urda däwläteneñ säyäsi häm ictimaği tormışında basqaqlar belän daruxaçılar (daruxalar) zur urın totqannar. Basqaqlar xärbi xezmättä bulıp, xökümätneñ iminlegen saqlaw wazifasın ütägännär; daruxalarnıñ töp wazifaları isä yasaq cıyunıñ barışın küzätep toru bulğan.
Basqaqlar XIV yözneñ başında uq beterelsä, daruxaçılar äle darux-ölkälärneñ xäkimiät başlıqları sıyfatında Qazan xanlığında dä yäşäp häm eşläp kilgän. Yasaq cıyuda alarğa yärdämçeläre bulışqan; boların bitekçe dip yörtkännär. Xäyer, Cuçi Olusında bitekçe xäyran zur däräcäle keşe sanalğan. Bitekçe xan diwanında da bula, anısı baş bitekçe dip atalğan; annarı ulus sayın bitekçe bulıp, şaqtıy eşne änä şular başqarğan.
Küçmä häm utraq xalıqlardan alına torğan tüläwlär dä bügençä ük diärlek yañğırıy: salığ (can başına töşkän salım), qalan (obrok), yasaq, xärac (ğäräp süze: möselmannar tülägän 10 protsentlı salım), burıç, çığış, ındır xaqı, ambar malı, burla tamğası, yul xaqı, qarawıllıq, tartanaq (ülçäw salımı), tamğa.
Ädäbiät
үзгәртү- Равил Фәхретдинов. ТАТАР ХАЛКЫ ҺӘМ ТАТАРСТАН ТАРИХЫ.
- Бродников А. А. Сбор ясака: Зависимость процесса объясачивания от потестарно-политической ситуации в регионе. По материалам Восточной Сибири XVII в. 2013 елның 16 май көнендә архивланган.