Xevsureti

Xevsureti (Görceçä: ხევსურეთი) ul Könçığış Görcestanda (Gruziädä) tarixi ölkä, Olı Qawqaz sırtınıñ ike bitläwendä urnaşqan. Xevsureti ul Görceçä üzännär ile digän süz häm berençe tapqır 15. yözdä oçrí.

Geografiä

Xevsureti Ardoti, Şatili, Arxoti häm Aragvi yılğaları üzännärendä, Mtsxeta-Mtianeti ölkäseneñ Duşeti rayonına kerä, Çeçniä belän çikläşä. Xevsureti mäydanı 1050 km², qışqı xalıq sanı 3200 keşe. İñ zur awılar Barisaxo häm Şatili.

Etnografiä

Şatilidä qälğä.

Başta Xevsureti, kürşendäge Pşavi belän, Pxovi iseme aldında yöri. Urta Ğasırlarda monda Görce patşalarğa qarşı Pxovi fetnäläre urın ala, läkin Pxovlar ciñelä. Şundí fetnälär näticäsendä Pxovida feodal sisteması urnaşılmí häm tawlılar tik ğädät buyınça yäşilär. Berniçä yıldan soñ tawlılar Xristianlıqnı qabul itälär. Patşağa ğına buysınıp, alar çiklärne saqlílar häm üzidärä itälär.

20. yözdä dä Xevsurlar köbä kiep yörilär, kiemne tärelär belän bizälälär. Xevsurlarnıñ suğışçanlığı Xevsuruli ğäskär biüendä urın alğan.

Xevsurlar dinendä Görce Ortodoks Xristianlığı belän mäcüsilek quşılması sizelä. İzge urınnar jvari ("tärä"), xati (“ikona”) yä salotsavi-gä (“ğibädätxanä”) bülänälär. Din yolaları Sovet çorında da üzgärmilär. Läkin 1950. yıllarda Xevsurlarnı tawlardan küçerälär, küp awıllar buş qala. Soñğı yegerme yıl däwamında Xevsureti xalıq sanı kimi.

Yolalar

Lebaiskari qälğäse.

Başqa taw ölkälärendä kebek, Xevsureti dä küp yolalar saqlana. Görce tele dä Urta Ğasırlar çorındağı Görceçägä oxşaş. Qan üçe 20. ğasırğa qädär saqlanğan. Muzıka da Urta Ğsırlar muzıkasına oxşaş.

Xevsuretidä küp qälğä tözelgän, çönki borınğıdan alar Çeçen häm Kist tawlılarğa qarşı suğışalar. Şundí bäreleşlär Görce şağire Vaja-Pşavelanıñ Aluda Ketelauri poemasında yazıp alğan. İñ tanılğan Xaxmati, Axieli, Lebaiskari, Mutso, Şatili qälğäläre häm Gudani häm Anatori täreläre.

Encyclopædia Britannica 1911. yılda yazğança, Xevsurlar arasında küp qızıq yola tapqan. Balanı tuu waqıtında xatın ayırım alaçıqta bula, ä ire yanında mıltıqtan ata. Tuudan soñ bala tabuçı ber ay alaçıqta yäşi, şunnan soñ bu alaçıqnı yanıp beterälär. Sc’orproba - tağın ber qızıqlı yola. Tuyğa qädär yäş par tön buyı bergä yatap alar, üz arasında qılıçnı urnaştırıp. Censi mönäsäbätlär kilep çıqsa, yegetne çäzalap üterälär.

Päräwäzdä

Legends of Khevsureti 2012 елның 24 май көнендә архивланган.
Folk Art of Georgia(үле сылтама) - Broken
Central Caucasian religious systems and social ideology... by Kevin Tuite and Paata Bukhrashvili(үле сылтама)
Mountain regions of Georgia 2004 елның 5 август көнендә архивланган.
The country of Black Shields 2008 елның 21 ноябрь көнендә архивланган.
Expedition to Khevsureti (in Georgian) 2007 елның 27 сентябрь көнендә архивланган.