Uçalı taw-bayıqtıru kombinatı
Uçalı taw-bayıqtıru kombinatı(баш. Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты) - ictimaği aktsionerlar cämğiäte; baqır, kükertle, tutıya kontsentratları, şulay uq altın häm kömeş citeşterüçe predpriätie, Başqortstan Respublikasınıñ Uçalı şähärendä urnaşqan. 2011 yılda Uçalı taw kombinatı citeştergän: baqır — 62 364,3 tn; tutıya — 109 690,8 tn.;
Uçalı taw-bayıqtıru kombinatınıñ Sibay filialı citeşterelgän: baqır - 20029,9 tn.; tutıya - 1855,9 tn.
Uçalı taw-kümü kombinatınıñ tutıya kontsentratları Çiläbe tutıya zavodında eşkärtelä.
Tözeleşe
үзгәртү- Uçalı cir astı mäğdän uçağı
- Kümü fabrikası
- Üz yılğa mäğdän uçağı (Çiläbe ölkäse Verxneural rayonı Küllär qasabäsendä urnaşqan)
- "Gornäk" xokkey komandası
- "Gornäk" futbol komandası
- Sanatoriy-şifaxanä
- "Yaşma" qunaqxanäse
- "Gornäk" sport-texnik klubı
- ATP
- Sibay filialı
Tarix
үзгәртү1939 yelda ”Başzoloto” trestı häm Bötensoyuz geoloğiä institutınıñ (Leningrad) geoloğiä geofizik reviziä partiäse tarafınnan Uçalı baqır qolçedanı yatqılığı açıla.
Yatma bazal’t nigezendä barlıqqa kilgän effuziv ekstruziv vulqan köbäläre (alar qolçedan yatışı häm qaramalıtaw, olılaw vilalarnıñ vulqannar belän bergä qısılıp cıyırçıqlanğan häm tekä töşüçe yarıqlar buylap urınnan küçkän) törkemennän torğan palovnik tözeleşkä turı kilä. Mäğdänle yatışlı eçenä alğan vulqanoğen toqımnar (stratigrafiä buyınça — astan yuğarığa, tekä tışında — könçığıştan könbatışqa) diabaz porfira häm alarnıñ burkilarına (qalınlığı 250 m), rinat häm kriolit sostavlı effuziv, proqlitik häm ekstruziv toqımnardan (50-500 m), vulqanoğen utırma häm çaqmataş qatlamnardan (300 m çaqlı), bazal’t häm andezit porfira häm tawlardan (1500 m) tora.
Açı sostavlı vulqannar häm vulqanoğen utırma qatlamnar quşılmasında mäğdänle närsä urnaşqan, anıñ metasomatik zonasınıñ qalınlığı asılmalı qabırğalı 60 m, yatqan qabırğalı 200 m citä.
Oqis’läşü zonasında qolçedan yanışnıñ öske öleşe altın ”timer eşläpä”gä äylängän.
Mäğdännär 80 gä yaqın mineralnı üz eçenä ala: töp — pirit, falerist, xal’qopirit; ikençe däräcädäge minerallar — ğalenit, gematit, mağnetit, tetraedr; siräkläre — altaist, arseniy, gess, qalavriat, marazit, musson, mel’niqov, pirron, ren’ye, saf altın, telluriy; mäğdän bulmağan minerallar — kvarts, barit, xlorit, qarbonat. Töp sänäğät mäğdännäre: barça häm börçekle baqır tsink, qonditsiäsez börçekle baqır.
Töp faydalı qomponentlar — baqır, tsink, kükertle — häm qaytışlıy çığarıla torğan altın häm kömeştän tış, alarnıñ sostavına qurğaş, selen, tellur, indiy, qadmiy, mış’yak, bariy h. b. kerä.
Yuğarı mışayaqlığı häm yuğarı terekömeş mäğdännär östenlek itä.
Linzağa oxşaş mägnäle cisemneñ däwmäle ozınlığı buyınça 1300 m, avışlığı buyınça 400-500 m, qalınlığı buyınça 150 m çaqlı täşkil itä; taw toqımnarı belän meridional’ yaqın yunäleştä suzılğan, ğomumi tekä yanışqa iä, üzäk öleşe cıyırçıqlanğan. İke mäğdän çığanağı qanalınıñ zonalarında yatqan qabırğa eçennän mäğdänle san — qabaru, tübäsendä qonusqa oxşaş balar belän qamırlanğan.
Tipik altın ”timer eşläpä” bulğan qolçedan yatışı öske öleşeneñ oqis’läşü zonası 1940-54 yellarda qar’yer häm vaq şaxtalar yärdämendä eşkärtelä (11 g/k bulğanda 12 k küçü altın çığarılğan).
Uçalı taw-bayıqtıru qombinatı sul’fid mäğdänen açıq (1954 yelda alıp) häm cir astı (1988 yelda alıp) ısulları belän çığara; tiränlege 480 m citkän (2009).
1955-2009 yellarda 132661 meñ tonna mäğdän çığarılğan.
V+S qateğoriäle qaldıq balans zapası 14518 meñ tonna isäplänä, baqır miqdarı — 1,0%, tsink — 4,23% (2009).
Yatqılıqnıñ tirän ğorizontlarındağı R qateğoriäle proğnoz resursları 15 mln k mäğdän, 109 meñ tonna baqır, 312 meñ tonna tsink, 15 tonna altın täşkil itä.
Mal qontsentratların çığarğanda baqır häm tsink — 80-85%, altın 15-20% bula.
1968 yılnıñ 13 martında kümü fabrikasınıñ berençe çiratı safqa inderelä.
1968 yılnıñ 31 dekaberendä "Tözelüçe Uçalı taw-kümü kombinatınıñ direktsiäse turında" SSRB-nıñ tösle metalurgiä ministrlığınıñ boyırığı çığa.
1990-yıllarda Başqortstan Xökümäte oyışmanıñ aktsiälären Cäyek taw-metallurgiä kompaniäsenä sata. ("Cäyek taw-metallurgiä kompaniäse" xoldinğı — Yekaterinburğtağı kompaniä, oyıştıruçılarnıñ berse, prezidentı häm direktorlar sovetı räise İskändär Mäxmutov, general' direktorı Andrey Kozitsın).
Başqortstanda Cäyek taw-metallurgiä kompaniäse törkemenä ingän dürt zur predpriätie: "Uçalı taw-kümü kombinatı", "Sibay taw-kümü kombinatı" açıq aktsioner cämğiätläre, "Başqort baqırı" waplılığı tar cämğiäte, "Bürebay taw-kümü kombinatı" yabıq aktsionerlar cämğiäte eşli.