Ğabdulla Tuqay
Möxämmätğärif ulı Ğabdulla Tuqay (1886-1913 عبدالله توقاي), Tatar xalıq şağire, Tatar ädäbiäte klassigı, ädäbi tänqitçe, publisist, yaña zaman Tatar ädäbiätenä häm ädäbi telenä nigez saluçı.
| Ğabdulla Tuqay عبدالله توقاي | |
|---|---|
| Tulı iseme | Tuqay Ğabdulla Möxämmätğärif ulı |
| Hönäre | şağir, tänqitçe, publitsist |
| Tuu datası | 26 aprel 1886 |
| Tuu cire | Quşlawıç awılı, Arça voloste, Qazan öyäze, Qazan gubernası, Rusiä imperiäse |
| Watandaşlığı |  / Rusiä İmperiäse |
| Milläte | tatar |
| Ülem datası | 15 aprel 1913 (26 yäş) |
| Ülem cire | Qazan, Qazan öyäze, Qazan gubernası, Rusiä imperiäse |
| Ätise | Möxämmätğärif mulla |
| Änise | Mämdüdä |
| Sayt | Tuqay saytı |
Tärcemäi xäle
үзгәртү1886 yılnıñ 26 Aprelendä Qazan gubernasınıñ Arça yağında, Quşlawıç awılında tua. 1895-1907 yıllarda Cäyek şähärendäge Motıyğiä mädräsäsendä uqıy, tipografiädä, gäcit häm jurnal redaksiälärendä eşli. 1905-1907 yılğı inqıylabi xäräkätlärdä qatnaşa.
İcat
үзгәртү1907 yılnıñ közennän Qazanda Yäşen, Yalt-Yolt jurnalların çığaruda qatnaşa. Şağirneñ böyek talant iäse häm kiñ mäğlümatlı şäxes buluı, Tatar xalqı tormışın böten tulılığında gäwdäländerü häm 20. yöz başı Tatar poeziäsen moñarçı kürelmägän tizlek häm sänğäti kamillek belän üsterep cibärü öçen zur mömkinleklär aça.
Realistik häm romantik ruxtağı poeziäsendä Tuqay şağirneñ cämğiättäge rolen bik yuğarı bäyäli. (İ, qäläm!, 1906; Möxärrirgä, 1907); tuğan telgä, tuğan cirgä mäxdiä uqıy (Şüräle, 1907; Par at, 1907; Tuğan tel, 1907, h.b.); xatın-qızlarnıñ xoquqların yaqlap çığa (Tatar qızlarına, 1906; Xatınnar xörriyäte, 1909); sotsial häm milli izelüdän azat bulğan cämğiät turındağı fikerlären belderä (Xörriät xaqında, 1905, Kitmibez, 1907). Sorıqortlarğa (1906), Peçän bazarı, yä Yaña Kisekbaş (1908), Mädräsädän çıqqan şäkertlär ni dilär (1907) kebek satirik äsärlärendä häm publisistikasında samoderjaviene, feodal-patriarxal yäşäyeşne, cämğiättäge härtörle iskelek qaldıqların, Qädimçelärne häm iske tip mädäräsälärne, äxlaqsızlıq küreneşlären tänqitli; Sayfiä (1911), Äxlaqsızlıq (1912) şiğerlärendä, "küz yäşe aralaş kölep", baylıq häm xäyerçelek arasındağı sotsial qarşılıqlarnı kürsätä.
Tärcemäçe
үзгәртүTuqay Tatar realistik tänqitenä nigez saluçı da (Tänqit kiräkle şäyder, 1907). Krılov, Bayron, Goethe, Heine, Schiller, Puşkin, Lermontov şiğerlären irekle tärcemä itä häm näzıyrälär yaza. Tatar häm Törki telle xalıqlar ädäbiyätlärendä Awrupa tibındağı realizm häm romantizm ısulların üzläşterügä üzennän zur öleş kertä. Tuqay Tatar xalqınıñ söyekle şağirenä äwerelä, tormışı häm icatı böten Tatar ädäbiäte üseşenä bügen dä üzeneñ şifalı yoğıntısın yasap tora. Rus telendä berençe kitabı 1920 yılda basıla (Valentin Volnov tärcemäsendä).
İstälek
үзгәртү1858 yılda Tatarstan Respublikasınıñ Ğabdulla Tuqay isemendäge Däwlät büläge buldırıldı. Arça Rayonınıñ Yaña Qırlay awılında Ğabdulla Tuqay muzey-kompleksı, Arça Rayonınıñ Quşlawıç awılında Tuqayıvlar muzey-yortı, Qazanda Ğabdulla Tuqay ädäbi muzeyı eşli.
Ğabdulla Tuqay Yaña Tatar bistäse ziratında kümelgän.
Päräwezdä
үзгәртү- Kitapxänädä äsärlär(үле сылтама)
- Ğabdulla Tuqay üze turında: İsemdä qalğannar(үле сылтама)
- Ğabdulla Tuqay äsärläre 2007 елның 12 март көнендә архивланган.
- Ğabdulla Tuqay qäbere
- Ğabdulla Tuqay qäbere 2019 елның 3 февраль көнендә архивланган.
