Rayt bertuğannar

Wright'lar (tatar äyteleşe Rayt), amerikan uylap tabuçılar häm aviakonstruktorlar Wilbur (1867-1912) häm Orville (1871-1948) (äytelä WİL-bö, O-vil rayt) aviatsiä taríxına Wright bertuğannar (inglizçä Wright brothers) isemendä qalğannar. Dönyada berençe hawadan awırraq oçqıçnı qorılğan häm anıñ bortında oçağan keşelär bulalar.

Orville Wright

Wilbur Wright

Üz-üzene yaratıp, härwaqıt bergäläp eşlilär. Balaçaqta inde oçırğıçlar yaratuçı klubına kerälär. Ozaqlamıy Wright'lar oçırğıçları iñ yaxşı bulıp kilälär. Üzeneñ oçqıçların alar xätta başqa malaylarğa sata bağşlıylar. Bu waqıtlardan alar oçular belän qızıqsınalar. Ä annan soñ yäş eşmäkärlär uylap tabuçılar bulıp kilälär. 13-yäşle Orville típograf stanogın yasap taşlıy, ä 17-yäşle Wilbur anı kamilläşterä. 1892. Ayırılmas bertuğannar típografiä xucaları, ä soñraq velosipäd ostaxanäse xucaları bulalar. Berwaqıt alar Alman uylap tabuçı, planerlar tözüçe Otto Lilienthal üleme turında işetälär. İskitkeç, läkin bu häläkät Wright'larnı oçulardan ayırıla almıy. Üz planerlarda täcribälär ütkärep alar qurqınıç astında quyalar. Wright'lar vertikal plankadan toruçı qoyrıq belän horizontal yörtüne uylap tabalar. Annan soñ etärgeç ezläwenä küp köç quyalar. Küp köçe vintkä dä quyalar: vint teoriäse Jukovski tarafınnan distä yıldan soñ eşkärtelä.

"Wrightflyer" aeroplanı, berençe oçışı, 1903, 17 dekäber

1903. yılnıñ 17 dekäberendä Wright'larnıñ "Wrightflyer" aeroplanı hawağa berençe tapqır kütärelä. Bu oçu 59 sekund däwam itä. Berençe oçuçılar şatlığın da, konkurentlar belän däğwalarnı da kiçerep, alar üz oçuçı maşina keşelekkä iñ zur büläklärdän berse bula ışanıp belälär.

1912. Wilbur Wright ülä. 36 yılğa ozınraq yäşägän Orville bu bu tirän borçıludan soñ ayaqqa basmıy. Abıysız ul oçqıçlarnı hiçber waqıtta tözmi.