Qasıym Xanlığı

Qasıym xanlığı (Qasıym patşalığı), Tatar xanlığı, Räsäyneñ daimi vassalı. 1450 yıllarda Mäskäwneñ Böyek Kenäze Vasiliy II tarafınnan Qazan xanzadäse Qasıym xanğa bülep birelgän bilämä cirlegendä oyıştırıla. Üzäge – Qasıym şähäre. Bilämäsenä Uqa yılğasınıñ urta ağımı buyları (xäzerge Rázan ölkäseneñ tönyaq-könçığışın öleşe) kergän.

Borınğı tarix

İñ berençe xalqı – Meşçera häm Muroma Fin-Uğır xalıqları. Kiev Ruse belän İdel buyı Bolğarı tä'sirendä yäşi. Vladimir-Suzdal kenäzlegenä kerä. 1152 yılda kenäze Yuri Dolgoruki Gorodets-Meşçórski nigezlänä. Mongol yawlarınnan soñ, 13. yöz azaqlarında ul cirlärdä Altın Urdadan çıqqan Möxämmäd Şirin bäk Mişär yortı nigezlägän bulğan; 1393 yıldan ul Rus' (Mäskäw) kenäzgele bilämäse. Suzdal' yanındağı suğıştan soñ 91445) Oluğ Möxämmäd xan anı anı kire qaytarıp birüne taläp itä. Vasili II, şul taläpne ütäp, ul ölkägä Qasím xanzadäne utırta. Qasím Räsäy patşası xezmätenä kerä. Şul cirlektä Qasím xanlığı barlıqqa kilä.

Däwlät tözeleşe

Töp xalqı Tatarlar, Urıslar, Mordwalar. Alar igençelek, terlekçelek häm hönärçelek belän şöğellängän. Töp idaräçe ıruğlar: Manğıt, Arğın, Cälair, Qıpçaq. Qasím xanlığı idaräçelären Mäskäwneñ böyek kenäzläre häm patşaları Qazan, Qırım, Seber h.b. xanlıqlardan çıqqan idaräçe dairä wäkillärennänn bilgeläp quyğannar.

Taríx

Qasıym xanlığı xannarı yış qına Mäskäwneñ Qazanğa qarşı oyıştırılğan yaw-höcümnärendä üz ğäskärläre belän qatnaşalar (1467-1469, 1487, 1552). Qasıym xanı Şahğäli (1515-1567) Mäskäw patşalığı yärdämendä öç märtäbä Qazan täxetenä utırtıla. Qazan xalqı Mäskäw däwlätenä köçläp quşılğannan soñ Qasıym xanlığınıñ möstäqillege kimi, axırda xakimiät Mäskäw voyevodaları qulına küçä. Säyed Borhan xan zamanında (1627-1679) Qasıym xanlığı xalqın çuqındıru säyäsäte başlana. Bäklär yomışlı cibärüçelärgä äylänälär. Şul säyäsätkä qarşı Tatarlar 1656. yılda baş kütärälär. Xanbikä Fatima Soltan wafatınnan soñ (1681) Qasím xanlığı yäşäwdän tuqtıy.