Oluğbäk
Oluğbäk yäki Möxämmäd Tarağay ibn Şahrux ibn Timer Oluğbäk Ğurağan (farsı میرزا محمد طارق بن شاهرخ; 1394 - 1449) - Aqsaq Timer nigezlägän törki däwlät xakime, Şahrux ulı, Aqsaq Timer onığı.
| Oluğbäk الغبیگ | ||
| ||
|---|---|---|
| aña qädär: | Xalil Soltan | |
| däwamçısı: | Abd al-Latıyf | |
| Dine: | İslam | |
| Tuu: | 1394 yıl | |
| Tuu urını: | Soltaniä, Farsı İle | |
| Ülem: | 1410 yıl | |
| Ülem urını: | Sämärqand | |
| Äti: | Şahrux | |
Kürenekle urta ğasır matematigı, astronom, astrolog, şulay uq tarix, şiğriät belän şöğellängän.
Ğurağan däräcäse "xan kiäwe" digän süz, berençe tapqır şul titulnı Aqsaq Timer Çıñğızxan näsele belän tuğanlaşsın öçen alğan.
Tormış yulı үзгәртү
1394 yılda Soltaniä şähärendä tuğan.
1405 yılda Aqsaq Timer ülä, Timer onığı Xalil-Soltan (1405-1409) xäkimiätne yuğalqannan soñ, Timer keçe ulı Şahruh Sämärqandqa kerä häm Maweranaxr xakime itep iğlan itelä.
1417-1420 yılda Oluğbäk Sämärqandta mädräsä sala, şulay itep, Registan ansamblendä berençe bina kilep çığa.
Oluğbäk bu mädräsägä küp kenä İslam dönyası kürenekle astronomnarı, matemetiklar çaqıra. Şulay uq Gicduwan häm Boxarada ike mädräsä tözelgän.
Oluğbäk Sämärqandta küp kürenekle astronomnar, matematiklar cıyğan: Camşid Kaşi, Rumi, äl Kuşçı, Xafizi Abru, Mawlono Näfis, Lutfi h.b.
1428 yılda Oluğbäk mäşhür obrevatoriäne tözi.
Bu observatoriädä Gurgan zic (yoldızlar cıyıntığı) tözelgän (1018 yoldız).
1444 yılda "Zici cadidi Ğurağani" - "Ğurağani yaña astrinomiä cädwälläre" icat itä.
"Dürt olıs tarixı" kitabınıñ avtorı.
Säyäsät үзгәртү
1409 yılda Altın Urda xanı Bulat Şahrux häm Oluğbäk yanına ilçelek cibärä. Altın Urda häm Timer däwläte arasında tatulıq mönäsäbätlär urnaştırılğan.
1428 yılda ildä aqça reformasın ütkärä.
1447 yılda Şahrux ülgännän soñ, ildä nizağlaşu başlana.
1447 yılda Oluğbäk häm anıñ ölkän ulı Abd Al-Latıyf arasında suğışta Oluğbäk ciñelä, häm 1449 yılda xiänätlärçä üterelä.
Gur-Ämir törbäsendä kümelgän.
Ädäbiät үзгәртү
- Бартольд В. В. Улугбек и его время. / Бартольд В. В. Соч., Т.2, Ч.2. — М., 1964, с .23-196.
- Кары-Ниязов Т. Н. Астрономическая школа Улугбека. / М.-Л.: Изд. АН СССР, 1950.
- Матвиевская Г. П., Сираждинов С. Х. О математических работах школы Улугбека. / В кн.: Из истории эпохи Улугбека. Ташкент: Наука, 1965, с. 173—199.
- Матвиевская Г. П., Розенфельд Б. А. Математики и астрономы мусульманского средневековья и их труды (VIII—XVII вв.). / В 3 т. М.: Наука, 1983.
- Булатов М. С., Обсерватория Улугбека в Самарканде. / Историко-математические исследования, XVIII, 1986, с. 199—216.
- Матвиевская Г. П., Соколовская З. К. Улугбек (1394—1449) / Москва, Наука, 1997.
- Fazlıoğlu İ. The Samarqand Mathematical-Astronomical School: A Basis for Ottoman Philosophy and Science // Journal for the History of Arabic Science. — 2008. — Vol. 14. — P. 3—68.
- Kari-Niazov T. N. Ulugh Beg // Complete Dictionary of Scientific Biography. — 2008.