Mongol tele
| Mongol tele (Монгол) | |
|---|---|
| İllärdä: | Mongoliä, Qıtay, Räsäy, Qırğızstan… |
| Töbäklär: | Urta Aziä, Yıraq Könçığış |
| Tulayım söyläşä: | 5,7 million |
| Däräcä: | |
| Tel ğäiläse: | Altay telläre
|
| Räsmi xälät | |
| Räsmi tel sanala: | Mongoliä |
| Küzätüdä tora: | - |
| Tel kodları | |
| ISO 639-1 | mn |
| ISO 639-2 | mon |
| SIL | - |
Mongol tele. Bu termin Mongoliäneñ Mongolları tele wä barça Mongol törkeme telläre añlata. Monnan tış "Mongol tele" terminı belän şulay uq borınğı ğomumi Mongol tele häm iske yazu Mongol tele añlana.
Mongol tele tar mäğnädä
үзгәртүMongollarnıñ, töp MR xalqınıñ wä Eçke Mongoliäneñ wä törle Qıtay regionlarında yäşi torğan ayırım törkemnärneñ tele. Töp dialekt buyınça yış xalxa*mongol yä ğadi xalxa atala. Xalxa teleneñ ädäbiat normı häm MNR däwlät tele xälät bar. Anda söyläşüçelär sanı 2.3 mill. keş. çaması (1995). Xalxa dialektı mongol tele dialektlar üzäk törkemenä kerä. Anıñ beländer berättän könçığış da könbatış gruppları şulay uq ayırılalar. Dialektlar arasındağı ayırımlıklarnıñ nigezdä fonetik täbiğäte bar.
Mongoliä milli tele bularak ul Mongol xalıq revolütsiäsennän (1921) soñ xalxa dialektı buyınça tözelä başladı. 1943–nçe yıldan birle anıñ kirillik älifba buyınçağı yazuwı bar.
Mongol telläre törkeme
үзгәртүXalxa-mongol belän mongol yazuwı tele mongol telläre törkemenä kerälär. Bu törkem kiläçäk törkemnärgä bülenä: Tönyaq-Mongol telläre: burât, qalmıq, ordos, xamnígan, oyrat; Könyaq-Mongol telläre: dagur, şira-yugur, dongxiang, baoan, tu; mogol tele Äfgänstanda ayırımça bula. Bu tellär ber-bersenä bik yaqın.
Üz tözüwe buyınça, bolar agglütinativ tellär flektivlek elementläre belän bula. Küpçelek tellärdä (qalmıqtan häm burâttan başqa) şäxessez fiğil törlänüe sífatlı. Monnan tış morfologiä sferasında alarda süz alıştıruı häm süz eşäwe arasındağı ayırma yuq. Mäsälän, kileş formaları ber süzneke yaña süzlär kebek bula häm tağın ber tapqır kileş buyınça törlänä alalar. İälek almaşlıqları urınında ayırım affíkslar bar: şäxesle dä şäxessez. Predikativ affíkslar buluı, isemlär fiğil kebek törlänä alalar, dip täesir qaldıra. Süz törläre yomşaq ayırıla. Bolar: isem, fiğil dä üzgärmäüçe kicäkçälär. İsem dä sífat küpçelek tere tellärdä häm yazu tellärendä morfologikça tügel ä sintaksís funktsiäse belän genä ayırılalar.
Sintaksista spetsial bilgelänüçe aldında bilgeläwçe urını, cömlä axırında fiğil urını da bilgelänüçe wä bilgeläwçe kileş yä san buyınça kileşterü yuqlığı bula.
 |
Bu tögällänmägän dönya telläre turındagı mäqälä
|