Millätçe partiäse (İslandiä)
Millätçe partiäse (isl. Flokkur Þjóðernissinna) — İslandiä keçkenä säyäsi partiäse, ul İkençe bötendönya suğışına qädär häm suğış waqıtında faşizmnıñ çiklängän formasın yaklağan.
| Millätçe partiäse isl. Flokkur Þjóðernissinna .svg) | |
| Lider |
Yon H. Torbergsson |
|---|---|
| Nigezläw datası |
1934 |
| Taratılu datası |
1944 |
| Ştab-fatir | |
| İl | |
| İdeologiä |
korporativ etatizm |
| Gäzit |
Ísland |
Tarixı үзгәртү
Partiä 1934 yılnıñ martında İslandiä millätçe xäräkäte häm İslandiä millätçe partiäse quşılu näticäsendä oyıştırılğan[1]. Partiä islandlarnıñ etnik üzençälegen yaklarğa omtılğan häm ariy rasasınıñ östenlegenä häm antisemitizmğa[en] ışanğan[2]. Alar awıl xucalığı reformasın yaklağannar häm korporativizmğa[en] simpatiä kürsätkännär, şul uq waqıtta xökümättän industrializatsiägä investitsiälär dawlağan[3]. Alar şulay uq Altingnı beteräse häm anı korporativ parlament belän alıştırırğa telägännär[3]. Partiä şulay uq sul-uñ dixotomiäsen[en] kire qaqqan häm üzen İslandiä säyäsätendä radikal’ alternativa bularaq täqdim itkän[3]. Ğomumän alğanda, alarğa Adolf Hitler ideyalärenä qarağanda Frits Klauzen[en] ideyaläre kübräk tä’sir itkän[3], häm Natsist Almaniäse belän turıdan-turı elemtäne farazlarğa mömkinlek birüçe bernindi dä dälillär yuq[4].
Faşizmnıñ qayber militarist atributların qabul itep, partiä berniçä marş oträdları oyıştırğan, alar 1 mayda İslandiä bayrağı häm svastika[en] belän parad uzğan[5]. Äğzalar sorı külmäklär häm qızıl svastikalı qul bäyläweçe kigännär[5]. Partiä «Ísland» («İslandiä») gäziten häm «Mjölnir» (Tor sükeşe[en] xörmätenä atalğan) waqıtlı basmasın çığarğan. Partiä natsizm belän bäyle fürerlıq[en] prinsibın qabul itmägän, çönki qısqa ğömerendä xäräkätneñ dürt törle liderı bulğan[5].
Millätçe partiäse wäkillek ala almağan, İslandiä universitetınıñ studentlar şurasınnan tış, anda ul dürt yıl rättän ber urınnı biläp torğan[6]. Ämmä alar 1936 yılda finans ministrınıñ köndälegeneñ küçermäsen alıp, centekleklärne «Ísland» gäzitendä bastırıp çığarğanda iğtibarnı cälep itkänär[5]. Politsiä partiä ofislarında tentü ütkärgän, häm qayber äydäp baruçı äğzalar qulğa alınğan, ämmä axır çiktä ğäyepläw qararları bulmağan[5]. Ämmä, ğomumän alğanda, alar utrawda Natsist Almaniäsenä kiñ soqlanuğa qaramastan, üz yäşäyeşeneñ ber etabında da kiñ xuplaw tapmağannar[7]. Bu alarnıñ saylaw näticälärenä tä’sir itkän: partiä 1934 yılğı saylawlarda 0,7% tawış häm 1937 yılda 0,2% tawış cıyğan[2]. Alarnıñ iñ yaxşı näticäse 1934 yılğı Reykyavikta munitsipal’ saylawlarda 2,8% täşkil itkän.
450dän artıq äğzası bulmağan partiä qulğa alulardan tulısınça terelä almağan[4]. 1938 yıl marş oträdları eşlägän soñğı yıl bula, ä 1939 yılğı «Millätçe partiäneñ maqsatları» alarnıñ soñğı zur basması bulğan, ägär «Ísland» sporadik çığarılışların isäpkä almasaq[4]. 1939—1940 yıllar qışında alar Reykyavikta diskussiä klubı oyıştırğannar, ämmä bu bernindi dä näticägä kitermägän, häm şunnan birle partiä ğädättä cirle küzänäklärdä ğına cıyılğan[4]. 1940 yılda İslandiägä Britaniä basıp kergäç, törkem şaqtıy däräcädä soyuzdaşlar tarafınnan bastırılğan[2]. Partiä räsmi räweştä 1944 yılda taratılğan, ul waqıtta Almaniäneñ ciñelüe qotılğısız bulıp kürengän[4].
İskärmälär үзгәртү
- ↑ Gundmundsson, p. 745
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Valur Ingimundarson, "Iceland" in Cyprian Blamires, Paul Jackson (eds.), World Fascism: A Historical Encyclopedia, Volume 1, ABC-CLIO, 2006, p. 329
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Gudmundsson, p. 746
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Gudmundsson, p. 749
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Gudmundsson, p. 747
- ↑ Gudmundsson, p. 748
- ↑ Gudni Thorlacius Johannesson, The History of Iceland, ABC-CLIO, 2013, p. 89
Ädäbiät үзгәртү
- Ásgeir Guðmundsson, "Nazism in Iceland", S. U. Larsen, B. Hagtvet & J. P. Myklebust, Who Were the Fascists: Social Roots of European Fascism, Scandinavian University Press, Oslo, 1980. ISBN 82-00-05331-8