Martin Lüter
Martin Lüter (almança Martin Luther, 1483-1546) - xristian dine belgeçe, Reformatsiäne başlap cibärüçe, Täwrat kitabın alman telenä töp tärcemäçe. Anıñ xörmätenä protestantizmnıñ ber yünäleşe Lüteranlıq dip atalğan.
| Martin Lüter almança Martin Luther | |
|---|---|
 Martin Lüter | |
| Tulı iseme | Martin Luther |
| Hönäre | din belgeçe, wäğäzçe, ruxani, tärcemäçe |
| Tuu datası | 10 noyäber 1483 |
| Tuu cire | Aysleben, Saksoniä |
| Watandaşlığı | Saksoniä |
| Ülem datası | 18 fevral 1546 (62 yäş) |
| Ülem cire | Aysleben, Saksoniä |
Tärcemäi xäle
үзгәртү
Martin elekke mäğdänçe ğailäsendä tuğan. Martin tuğannan soñ ğailä Mansfeld şähärenä küçä, ätise mul tormışlı bürgergä äwerelä.
1501 yılda Martin Erfurt Universitetına kerä, 1505 yılda irek sänğät magistrı däräcäsen ala.
1505 yılda Avgustin monastırenä kerä.
1506 yılda Lüter monax näzeren qabul itä, 1507 yılda ruxani rätenä kertelä.
1508 yıldan Wittenberg Universitetında uqıta başlıy.
1511 yılda Rim şähärenä säfär yasağanda Rim-katolik klirınıñ üz-üzeñne totışı belän zur qänäğätsezlek kiçerä.
1512 yılda din belgeçe doktorı däräcäsen ala.
Reformatorlıq
үзгәртү
1517 yılda papa Lev X "gönahlarnı kiçerü häm indulgentsiälärne satu turında" bullanı çığara. Lüter şuşı bullanı kisken tänqitli başlıy.
95 tezis
үзгәртү1517 yılnıñ 31 oktäberendä Lüter 95-tezislı tänqitne çığara. Bu tezislar Brandenburg häm Maynts arxiepiskoplarına cibärelä.
95 tezista Lüter katolik çirkäweneñ töp qağidälären tänqitli, ayıruça indulgentsiä mäslägen.
1519 yılda uzğan Leyptsig bäxäsendä Lüter papalarnı açıq tänqitlägän.
1520 yılda papa Lev X Lütergä dinnän sörüne (anafema) iğlan itä häm qarğıy (läğnät yasıy).
Cawabında Lüter Wittenberg Universitetı işeğaldında "çirkäwdän quu" Exsurge Domine bullasın yandıra häm böten Almaniä xalqın papalar zararlı yoğıntısına qarşı köräşenä çaqıra.
Krestian suğışı (1524-1526) waqıtında Lüter baş kütärüçelägä qarşı çığış yasıy.
1529 yılda Zur häm Keçe Katexezis tözi.
1546 yılda Aysleben şähärendä ülä.
Ähämiät
үзгәртүMaks Weber buyınça Lüter eşçänlege Reformatsiägä zur etärgeç birä häm kapitalızmnıñ tudıruı töp säbäbe bula.
1522-1542 yılda alman telenä Täwratne tärcemä itä.
Lüter fälsäfäseneñ töp fikere - "sälät" mäsläge (almança Berufung).
Lüter häm antisemitizm
үзгәртүQayber çığanaqlar buyınça Lüter yähüdlärne yähüd dine öçen ğäyeplägän, xättä alarnı quarğa häm sinagogalarnı cimerergä çaqırğandır, bu fakt häm qaraş soñraq Adolf Hitlerga bik oşağan, şuña kürä natsistlar Bällür tön waqiğaların "Lüter tuğan könen bäyräm itü" dip yörtkännär.
Ädäbiät
үзгәртү- Лютер, Мартин // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Бобылёв А. В. Дореформационный период и Реформация: Библиографический список / В 2 т. — М., 1999. — Т.1: Книги и брошюры, изданные на русском языке; Т.2: *Зарубежные библиографии и справочные издания
- Blankenburg W. Überlieferung und Textgeschichte von Martin Luthers «Encomion musices» // Luther-Jahrbuch (1972), SS. 80—104.
- Schalk C. Luther on Music: Paradigms of praise. St. Louis, 1988.
- Ameln K. Luthers Kirchenlied und Gesangbuch: offene Fragen // Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie XXXII (1989), SS.19—28.
- Порозовская Б. Д. Мартин Лютер. Его жизнь и реформаторская деятельность. — СПб, 1997.
- Гобри И. Лютер / Предисл. А. П. Левандовского. (ЖЗЛ, вып. 786) — М.: Молодая гвардия, 2000.
- Leaver, Robin A. Luther’s liturgical music: principles and implications. Grand Rapids, Michigan, 2007.