Швейцария догасы

“Швейцария догасы” җыры (алм. Schweizerpsalm, фр. Cantique suisse, итал. Salmo svizzero, ром. Psalm svizzer) – Швейцария Конфедерациясенең дәүләт гимны.

Швейцария Конфедерациясенең дәүләт гимны партитурасы (тексты алман телендә)

Тарих

Альберих Цвиссиг һәйкәле

1961 елда Швейцариядә дәүләт гимны буларак кулланыла башлаган җыр 1841 елдан бирле билгеле. Монах һәм музыкант Альберих Цвиссиг (Alberich Zwyssig) аның көен, чиркәү җыры рәвешендә һәм “Diligam te Domine” (“Мин яратам Сине, Ходай”) исемен куеп, 1835 елда ук иҗат иткән булган.

Алты елдан соң бу көйгә ярашлы шигырь дә табылган, аны Цвиссигның танышы Леонард Видмер (Leonhard Widmer) алман телендә язган. Шуннан соң монах элегрәк үзе чыгарган көйне тагын бер кат, бу юлы инде чын гимн буларак эшкәрткән һәм аңа “Schweizerpsalm” (“Швейцария догасы”) дип исем куйган.

Яңа җыр тиз арада популяр булып киткән, аны илдәге барлык телләргә (француз, итальян, ретороман телләренә) тәрҗемә иткәннәр. Инглиз теленә тәрҗемәсе соңрак, XX гасырда эшләнгән. Әйтергә кирәк, гимн текстының башка телләргә тәрҗемәләре алман чыганагын сүзгә сүз кабатламый: һәркайсы гимнның исемендә билгеләнгән теманы үзгәрәк һәм үзенчәлекле итеп ача. Шигырьләрдәге аермаларны беркем дә тәнкыйтьләми, чөнки мондый күптөрлелек нык камилләшкән демократия иленең бүгенге халәтенә тәңгәл килеп тора. Һәркем күңеленә хуш килгән сүзләрне сайлап ала ала. Дүрт-биш телне өйрәнүне һәм шул телләрдә аралашуны табигый норма дип санаган кешеләр өчен мондый плюрализм бернинди кыенлык тудырмый.

Текстлар

Schweizer Psalm

(алман телендә) Trittst im Morgenrot daher, Seh’ ich dich im Strahlenmeer, Dich, du Hocherhabener, Herrlicher! Wenn der Alpen Firn sich rötet, Betet, freie Schweizer betet. Eure fromme Seele ahnt, Eure fromme Seele ahnt – Gott im hehren Vaterland! Gott, den Herrn, im hehren Vaterland! Kommst im Abendglühn daher, Find’ ich dich im Sternenheer, Dich, du Menschenfreundlicher, Liebender! In des Himmels lichten Räumen Kann ich froh und selig träumen; Denn die fromme Seele ahnt, Denn die fromme Seele ahnt – Gott im hehren Vaterland! Gott, den Herrn, im hehren Vaterland! Ziehst im Nebelflor daher, Such’ ich dich im Wolkenmeer, Dich, du Unergründlicher, Ewiger! Aus dem grauen Luftgebilde Bricht die Sonne klar und milde, Und die fromme Seele ahnt, Und die fromme Seele ahnt – Gott im hehren Vaterland! Gott, den Herrn, im hehren Vaterland! Fährst im wilden Sturm daher, Bist du selbst uns Hort und Wehr, Du, allmächtig Waltender, Rettender! In Gewitternacht und Grauen Laßt uns kindlich Ihm vertrauen! Ja, die fromme Seele ahnt, Ja, die fromme Seele ahnt – Gott im hehren Vaterland! Gott, den Herrn, im hehren Vaterland!

(юлга-юл тәрҗемәсе) Иртән таң шәфәгындә, Күрәм нур диңгезендә, Тәңрем, Сине — кодрәт иясен! Альп карлары алсуланса, Бәндә гыйбадәткә баса. Һәм тәкъва җан инана, Һәм тәкъва җан инана: Ходай — изге Ватанда! Хак Тәгалә — изге Ватанда! Кичке эңгер-меңгердә Табам күкләр түрендә Сине, Ярлыкаучы, Сөюче! Хыялларда күккә ашып, Шат күңелле уйга батып, Тәкъва җаннар инана, Тәкъва җаннар инана: Ходай — изге Ватанда! Хак Тәгалә — изге Ватанда! Күк өртелсә томанга, Эзлим Сине болыттан, Акыл ирешмәслек, Мәңгелек зат! Соры пәрдәләрне ертып, Ягымлы нур сипсә кояш, Тәкъва җаннар инана, Тәкъва җаннар инана: Ходай — изге Ватанда! Хак Тәгалә — изге Ватанда! Бураннар кар ураса, Безгә терәк-ышаныч, И Яралтучы, Коткаручы! Яшен яшьнәп күк күкрәсә, Сиңа гына сыгынабыз! Һәм тәкъва җан инана, Һәм тәкъва җан инана: Ходай — изге Ватанда! Хак Тәгалә — изге Ватанда!

Cantique Suisse

(француз телендә) Sur nos monts, quand le soleil Annonce un brillant réveil, Et prédit d’un plus beau jour Le retour, Les beautés de la Patrie Parlent à l’âme attendrie: Au ciel montent plus joyeux, Au ciel montent plus joyeux Les accents d’un cœur pieux, Les accents émus d’un cœur pieux. Lorsqu’un doux rayon du soir Joue encore dans le bois noir, Le cœur se sent plus heureux près de Dieu. Loin des vains bruits de la plaine L’âme en paix est plus sereine; Au ciel montent plus joyeux, Au ciel montent plus joyeux Les accents d’un cœur pieux, Les accents émus d’un cœur pieux. Lorsque dans la sombre nuit La foudre éclate avec bruit, Notre cœur pressent encore le Dieu fort. Dans l’orage et la détresse, Il est notre forteresse. Offrons-Lui de cœurs pieux, Offrons-Lui de cœurs pieux, Dieu nous bénira des cieux, Dieu nous bénira du hauts des cieux. Des grands monts vient le secours, Suisse! espère en Dieu toujours! Garde la foi des aïeux, vis comme eux! Sur l’autel de la partrie Met tes biens, ton cœurs, ta vie! C’est le trésor précieux, C’est le trésor précieux Que Dieu nous bénira des cieux, Que Dieu nous bénira du hauts des cieux.

—

(юлга-юл тәрҗемәсе) Кояш таулар өстендә Уяныгыз! дигәндә, Мәсих кабат җиргә иңәр дип, Ватаныбыз күркәмлеге Тәкъва җанга бирә хәбәр. Һәм кабат күккә аша, Һәм кабат күккә аша Ихлас күңел догабыз, Ихлас күңел түре догабыз. Кичен шәфәкъ нурлары Урманнарны яктыртса, Тәңре хозурында без бәхетле. Ыгы-зыгысыз үзәндә Тыныч җаннар да борчусыз; Һәм кабат күккә аша, Һәм кабат күккә аша Ихлас күңел догасы, Ихлас күңел түре догасы. Яшен яшьнәсә төнлә, Күк күкрәсә, җил купса, Йөрәк тоя Тәңре кодрәтен. Ул авырлыклар килгәндә Ышанычлы терәгебез. Ачыйк тәкъва җанны Аңа, Ачыйк тәкъва җанны Аңа, Ярлыкагыл, диеп, Алла, Ярлыкагыл, диеп, безне Алла. Безнең иминлек – Күктән, Илһам алыйк Тәңредән! Ата-баба күк сакла динне! Ватанга багышла җаның, Хезмәтең һәм тапкан малың! Бу – тиңдәшсез хәзинә, Бу – тиңдәшсез хәзинә: Бәхет Алладан иңә, Безнең бәхет Алладан иңә.

Psalm svizzer ---------------------------------- Salmo Svizzero

(ретороман телендә) En l’aurora la damaun Ta salida il carstgaun, Tpiert etern dominatur, Tutpussent! Cur ch’ils munts straglischan sura, Ura liber Svizzer, ura. Mia olma senta ferm, Mia olma senta ferm Dieu en tschiel, il bab etern, Dieu en tschiel, il bab etern. Er la saira en splendur Da las stailas en l’azur Tai chattain nus, creatur, Tutpussent! Cur ch’il firmament sclerescha En noss cors fidanza crescha. Mia olma senta ferm, Mia olma senta ferm Dieu en tschiel, il bab etern, Dieu en tschiel, il bab etern. Ti a nus es er preschent En il stgir dal firmament, Ti inperscrutabel spiert, Tutpussent! Tschiel e terra t’obedeschan Vents e nivels secundeschan. Mia olma senta ferm, Mia olma senta ferm Dieu en tschiel, il bab etern, Dieu en tschiel, il bab etern. Cur la furia da l’orcan Fa tremblar il cor uman Alur das ti a nus vigur, Tutpussent! Ed en temporal sgarschaivel Stas ti franc a nus fidaivel. Mia olma senta ferm, Mia olma senta ferm Dieu en tschiel, il bab etern, Dieu en tschiel, il bab etern.

—

(итальян телендә) Quando il ciel di porpora Nuovo dì colora, Te rivela aurora, Ô Signor! Nel tripudio del matino A Te grato io m’inchino: Libertà, concordia, amor, Libertà, concordia, amor, All’ Elvezia serba ognor, All’ Elvezia serba ognor. Se di stelle è un giubilo La celeste sfera, Te ritrovo a sera, Ô Signor! Nella notte silenziosa L’alma mia in Te riposa: Libertà, concordia, amor, Libertà, concordia, amor, All’ Elvezia serba ognor, All’ Elvezia serba ognor. Quando tristi velano Atre nubi il cielo, Te presente anelo, Ô Signor! Se m’ascondi la Tua luce, Il mio spirito a Te m’adduce: Libertà, concordia, amor, Libertà, concordia, amor, All’ Elvezia serba ognor, All’ Elvezia serba ognor. Quando rugge e strepita Impetuoso il nembo, M’è ostel Tuo grembo, Ô Signor! In ti fido, onnipossente: Deh, proteggi nostra gente: Libertà, concordia, amor, Libertà, concordia, amor, All’ Elvezia serba ognor, All’ Elvezia serba ognor.

Psalm of Swiss
(инглиз теленә тәрҗемәсе, алман тексты нигезендә, рәсми түгел)
When the morning skies grow red
And o'er their radiance shed,
Thou, O Lord, appeareth in their light.
When the Alps glow bright with splendour,
Pray, free Swiss, Pray,
For you feel and understand,
For you feel and understand,
That he dwelleth in this land.
That he dwelleth in this land.

In the sunset Thou art nigh
And beyond the starry sky,
Thou, O loving Father, ever near
When to Heaven we are departing,
Joy and bliss Thou'lt be imparting,
For we feel and understand
For we feel and understand
That Thou dwellest in this land.
That Thou dwellest in this land.

When dark clouds enshroud the hills
And gray mist the valley fills,
Yet Thou art not hidden from Thy sons.
Pierce the gloom in which we cower
With Thy sunshine's cleansing power
Then we'll feel and understand
Then we'll feel and understand
That God dwelleth in this land.
That God dwelleth in this land.

Towards us in the wild storm coming,
You yourself give us resistance and stronghold,
You, almighty ruling, rescuing!
During horror and nights of thunderstorms
Let us childlike trust Him!
Yes, we feel and understand;
Yes, we feel and understand;
That God dwelleth in this land.
That God dwelleth in this land.

Гимн һәм сүз-гамәл иреге;;

“Швейцария догасы” халык күңеленә барып ирешкәч, аны гомумдәүләт гимны итеп раслау тәкъдимнәре торган саен арта барды. Бу сөреш 1894-1953 еллар арасында бигрәк тә көчле булды. Ләкин Швейцария бундесраты аларны гел кире кагып килде. Күпмилләтле һәм күпмәдәниятле илдә гомуммилли гимн “югарыдан” иңдерелгән декрет белән кертелә алмый, аны халык үзе сайлап алырга тиеш, дигән сылтау белән. Шул ук вакытта, “Швейцария догасы” белән беррәттән, Бөекбританиянең God Save the Queen гимны көенә җырлана торган “Rufst du, mein Vaterland” (“Ватаным, син чакырсаң”) җыры да бик популяр иде. Аның текстын шагыйрь Йоһанн Рудольф Висс (Johann Rudolf Wyss) язган. Аны хәтта рәсми чараларда да башкара башлаганнар. Ләкин бу чаралар Бөекбритания белән бергә үткәрелгән очракта, бер үк гимнны ике тапкыр уйнау кайвакыт дипломатик низагларга да сәбәп булган. Бу исә “Швейцария догасы”ның абруен тагын да ныгыткан.

Ниһаять, 1961 елда бундесрат, “Швейцария догасын”, бу бит бары тик ил ватандашлары тарафыннан гына иҗат ителгән күркәм әсәр дип, рәсми чараларда куллана башларга рөхсәт биргән һәм аны ахыргача раслар алдыннан өч еллык сынау мөддәте билгеләгән. Бу вакыт үткәч, илнең алты кантоны иске-яңа гимнга каршы чыккан, унике төбәк аны хуплаган, ә җидесе сынау мөддәтен тагын да озайтырга тәкъдим иткән. Шул сәбәпле бундесрат “дога”ны вакытлыча гимн дип кенә расларга мәҗбүр булган.

1981 елның 1 апрелендә, вакыт үтеп тә, альтернатив гимн проектлары тәкъдим ителмәү аркасында, “Швейцария догасы” рәсми гимн итеп расланган, ә “Ватаным, син чакырсаң” җыры бөтенләй гамәлдән чыгарылган.

Һәм шуның белән “дога”ны хуплау сөреше... кире якка таба борылды. Хәзер инде, бөтенләй үзгә, яңабаштан эшләнгән гимн булсын, дигән теләкләр торган саен ешрак ишетелә. Янәсе, архаик “дога” нык искергән, үтә күперенке һәм диндарлык рухы белән кирәгеннән артык сугарылган, ул замана чынбарлыгын һәм илдәге үзгәрешләрне чагылдырмый башлады инде. Мондый “дәлилләр”не бигрәк тә илнең социал-демократлар фиркасе һәм аның йогынтысында хәрәкәт итүче иҗтимагый оешмалар күтәреп чыга.

2004 елда “Швейцария догасы”ның яңа версиясе тәкъдим ителде, аның тексты авторы – Ульрике Питтнер (Ulrike Pittner). Шул ук елда музыкант Роланд Цосс (Roland Zoss) “Härzland” музыкаль төркеме белән бергә үтә заманча гимн үрнәген чыгарды, аның тексты илдә рәсми статуска ия булган дүрт тел сүзләрен үзара буташтырып язылган. Көе "дога"дан алынган.

Хәер, мондый текстлар тагын да бар икән. Менә шуларның берсе (беренче өч юлы — алман телендә, аннары — ике юл француз телендә, калганнары — итальян һәм ретороман телләрендә):

Weisses Kreuz auf rotem Grund,
unser Zeichen für den Bund:
Freiheit, Unabhängigkeit, Frieden.
Soyons forts et solidaires,
que l’entente nous éclaire.
Per mintgin la libertad
e per tuts l’egualitad.
La bandiera svizzera,
simbolo di pace ed unità.

Мәгънәви тәрҗемәсе:
Кызыл иңдәге ак хач –
Бердәмлегебез билгесе:
Ирек, Бәйсезлек һәм Тынычлык.
Көчле һәм теләктәш булыйк,
Рухландырсын безне татулык.
Ирек – һәркайсыбыз өчен,
Гаделлек – барыбыз өчен.
Швейцария байрагы –
Тынычлык һәм бердәмлек символы.

Дөрес, бу текстта, бер караганда, яңалык юк та кебек: ул Швейцария Конфедерациясе Конституциясе преамбуласының бераз кыскартылган һәм шигъри калыпка салынган варианты гына. Ләкин бу тәңгәллек "яңа гимнчылар" кулында өстәмә дәлилләрнең берсе булып тора. Алар, гомумдәүләт гимнында бер генә куплет булырга тиеш, дип саный. Катнаш текст белән бергә, бер генә рәсми телне дә кимсетмәс өчен, югарыдагы тугызъюллык аларның барысына да тәрҗемә ителгән.

Биредә – гимн проектының алман телендәге тексты һәм башкарылуы:

Weisses Kreuz auf rotem Grund,
unser Zeichen für den Bund:
Freiheit, Unabhängigkeit, Frieden.
Offen für die Welt, in der wir leben,
woll'n wir nach Gerechtigkeit streben.
Frei, wer seine Freiheit nützt,
stark ein Volk, das Schwache stützt.
Weisses Kreuz auf rotem Grund,
singen wir gemeinsam aus einem Mund.
Мәгънәви тәрҗемәсе:
Кызыл иңдәге ак хач –
Бердәмлегебез билгесе:
Ирек, Бәйсезлек һәм Тынычлык.
Дөньяга күңелебез ачык,
Гаделлеккә омтылганбыз.
Үз иреген кадерләгән кеше – азат,
Көчсезгә иң куйган халык – көчле.
Кызыл иңдә – ак хач, дип
Җырлыйбыз бергә кушылып.

2006 елда үзен оппозиция буларак тәкъдим итә торган көчләр “Швейцария милли гимны гамәли комитеты” (алм. Aktionskomitee Schweizer Nationalhymne) исемле гомумфедераль оешма төзеделәр.

2014 елда “Швейцария гомумфайда җәмгыяте” (алм. Schweizerische Gemeinnützige Gesellschaft — SGG) исемле иҗтимагый оешма илнең яңа гимнына бәйге игълан итте. Соңгы мәгълүматлар буенча, яңа гимн проекты буларак 208 тәкъдим кергән инде. Яңа текстларның күбесе "дога" көенә җырлана, ләкин башка популяр һәм махсус иҗат ителгән яңа музыкага нигезләнгәннәре дә бар.

Шунысы кызык ки, SGG сәхифәсендә тавыш бирүчеләр тарафыннан әлегә иң яхшысы дип табылган текстны (югарыдагы, алман телендә генә язылган "Weisses Kreuz auf rotem Grund...") Цүрихта яшәүче 62 яшьлек Вернер Видмер (Werner Widmer), моннан 125 ел элек "Швейцария догасы"ның авторы булган кешенең фамилиядәше, язган. Тавыш бирүчеләрнең 45 проценты аны гамәлдә булган гимн текстыннан яхшырак дип саный, 24 проценты – начаррак дип. Калган 31 проценты... элеккеге "Rufst du, mein Vaterland"ны кире кайтарырга тели.

Тормышлар бөтен булгач, хәл ителә торган проблемнар да яңа гимн булдырудан артмый. Бундесрат исә әлегә бу ымсынуларны кире кагып килә. Сөреш дәвам итә...