Шаһтау

Шаһтау яки Шәкетау- сырт, Ишембай районындагы дүрт шиханның берсе, районның һәм Стәрлетамак шәһәренең Шәкетау микрорайоны чигендә урнашкан. Атаманың вариантлары: Шаста, Шәкетау, Ашатау.

Мәгълүм булуынча, Стәрлетамак каласындагы Башкортстан сода компаниясе үзенең башлангыч продукциясен 1945 елда җитештерелә башлый. Бүгенге көндә предприятие чимал-эзлаш итеп тотынуы сөземтәсендә, аның башлангыч корбаны булган Шәкетау чимал сыйфатында 1965 елда ватык, тау урынында тирән чокыр гына торып калган. Галимнәр фаразлавынча, бүгенге җитештерү күәтләре менә эшкәрткәндә Торатау да 5-6 ел эчендә җир белән тигезләнәчәк.

Шәкетауның язмышы башка шиханнарга да кабатлануы бар. Башкортстанда аларны саклау буенча киң компания җәелдерелгән. Шәкетауның юк итү табигатькә вәхшиләрчә караш булуының мисалы, ә аның урынында барлыкка килгән карьер Башкортстан йзне тирән яра дип әйтергә була.

Тарихы

Таулы җентекләп өйрәнү 19 гасырда башланган. 1842 елда шихан турында башлангыч мәгълүматлар басылып чыккан. Аннан элек (1841 ел) Шәкетау Р. Мурин и Е. Верил килгән, алар брахиантикликаль җыерчыклар итеп, Шәкетау аша шартлау сызыгы белән катмарлана профиль төзегән. Ары С. Кутырга, В. Миллер, Х. Г. Пәндер шиханнар буенча палеонтологик материалларны эшкәрткән , Ф. Н. Чернышев и Н. П. Герасимов Шәкетау брахиоподлар турында күбрәк мәгълүмат биргән.

1930 елларның башында шиханнарның генезисы ягъни килеп чыгышы буенча өч караш фаразланган: а) брахиантикликаль йыйырсыктар, б) эрозия калдыклары в) риф массивлары. 1936-1939 елларда уч геологларның хезмәтләре шиханнарның риф табигатьле икәнлеген дәлилләгән.

Урал алдында карамай табылгач, массивларны өйрәнүнең икенче этабы башланган. Шәкетауның һәм нефтьле, газлы массивларның охшашлыгы аңа күп кенә трактирларны җәлеп иткән. Бөек Ватан сугышы елларында нче елда СССР Фәннәр академиясенең Башкорт нефть экспедициясе геологлары Ишембай Урал алды карамай-газлы катламнарның фациаль үзенчәлекләрен һәм урнашу тарихын ачыклау максатында кырык шиханнарга мөрәҗәгать иткән.

Шәкетауның Стәрлетамактагы сода-цемент комбинатына чимал итү мәмкинлеген күнегү максатында, бораулау эшләре кулланып җентекләп күнегү 1950 елда башланган. Күп санлы скважиналар бораулау, массивның картасын һәм профилләрен төзергә мөмкинлек биргән. Бу эшләр барышында массивның катлаулы төзелешле булуы ачыкланган. Килеп чыгышы буенча массив рифлардан, шул ук вакытта җыерчыкланган, эрозия сөземтәсендә нык җиләслек, ягъни алда күзалланган өч фараз да өлешчә дөресләнгән

1959 елда көнчыгыш битләвенә 13-14 гасыр яшендәге зират табылган.

1960-1970 елларда Шәкетау карьерларында фәнни матди җыю максатында күпләп геологлар, күберәген палеонтологлар булып киткән.

Шәкетау турында мәгълүматлар риф чыганаклы эзтабарның коллектор үзенчәлекләрен күнегү өчен җәлеп ителгән. В. К. Громов һәм Р. К. Петрова тарафыннан үзләренең озынлыгы, өйрәнелү кимәле буенча аерым ике төрле чатнау билгеләнгән. Алар халык үзара кисешкән дүрт чатнаулар системасы барлыкка китергән.

А. М. Юрихин тау токымнарының микросанакларның өйрәнгән. Ул өч төрле вакытлы микросаклаучылар чикләрен күзәткән. Иң борынгылары стилистлары, уртача яштәгеләре битум һәм минераль тулышлы, ә иң яшләре ачыклар. Шәкетау 1975 елда карбон чорының стратиграфиясе һәм геологиясе буенча VIII халыкара конгрессның экскурсия объекты булган .

Шаһтаудан Сода заводка матдә ташыучы механизмлар (2018)