Чернушка (эт)
Чернушка — ул эт-космонавт, 1961 елның 9 мартында очырыла һәм Татарстанның Зәй районы Иске Токмак авылы янындагы кырга уңышлы төшә. Моннан тыш, аппаратта «Иван Иванович» дип аталган манекен, 12 чычкан һәм күбәләк булган[1][2].
| Чернушка | |
| Туу урыны | СССР |
|---|---|
.jpg)
СССР хөкүмәтенең кешене ашыгыч рәвештә космоска җибәрү турындагы таләпләренә карамастан, с.п. Королев аны этләр белән корабларны ике тапкыр уңышлы җибәргәннән соң гына тормышка ашырырга карар итә. Бу юлы ялгыз бер витковый очышлар күздә тотыла. 1961 елның 9 мартында аларның беренчесе "Восток зка no 1"корабында башкарыла. 25 мартта шундый ук очышны шул ук манекен белән Йолдызчык уңышлы уздыра. Бу ике очыш та шул ук елның 12 апрелендә космонавтика көнендә кеше космоска беренче очышының генераль репетициясе булып санала[3].
Профессор А. Р. искә төшергәнчә. Котовская, Чернушка очышы вакытында кешене коткару чаралары сынап карала[4].
Җиргә төшү
үзгәртүАппаратның бортында Чернушка белән төшүе Саратов өлкәсендә булыр дип көтелә. Әмма җир тирәли 1 әйләнеш ясаган «Восток» ЦУП белән элемтәне югалта һәм, планлаштырылган утырту ноктасына барып җитмичә, Заинскидан тугыз километр ераклыкта, Иске Токмак авылы янындагы кар басуына төшә. «Иван Иванович» манекены парашют белән хайваннар белән капсуладан берничә йөз метр ераклыкта төште[5].
|
Без таудан чаңгыда шудык, физкультура дәресендә, шартлаулар ишеткәч, артиллерия шартлаулары кебек. Өлкәннәр икенче күченү артында самолет һәлакәткә очкан һәм пилот канга баткан килеш кар өстендә ята дип сөйләделәр. Без балалар белән кырга ташландык. Безнең авылдан бер километр ераклыкта ачык-алсу парашют һәм манекен утырган урындык күренде. Анда "кагылмаска, җирле хакимиятләргә хәбәр итәргә" дигән язу бар иде. Берничә минуттан соң кыр өстеннән самолет оча, һәм аннан бер-бер артлы парашютчылар сибелә. | 
|
Хәтер
үзгәртү1961 елда, этнең уңышлы очышыннан соң, аның рәсеме белән почта маркасы чыгарыла.
Зәй туган якны өйрәнү музее экспозициясендә Чернушка очышына багышланган фотосурәтләр, документлар һәм коллажлар тәкъдим ителгән.
Үлгәннән соң этләрдән чучело ясаганнар һәм Артекка тапшырганнар. Аннары чучелоны Алуштинның туган якны өйрәнү музеена реставрацияләү өчен бирәләр. 1969 елдан Чернушка чучелосы Риганың медицина тарихы музеенда саклана.
2011 елда җирле крайны өйрәнүче Владимир Малахов инициативасы белән Зәй шәһәрендә Чернушка һәйкәле проектына конкурс игълан ителә. Ива иҗат остаханәсе проекты җиңде. Авторлары: Илдар Әскәров, Владимир Иванов һәм Андрей Мортазин. Һәйкәл бронзадан һәм кара металл иретмәсеннән эшләнгән. Ә Аның Өчен постаментны Зәйнең "Рось"төзелеш кооперативында ясаганнар. Һәйкәл 2011 елның 27 декабрендә ачылды һәм җирле халык арасында, аеруча мәгариф учреждениеләре контингенты арасында зур кызыксыну уята[6].
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Как татар в космос не пускали (ru) (12.04.2017). әлеге чыганактан 2017-11-07 архивланды. 2017-11-05 тикшерелгән.
- ↑ Собаки в космосе (ru). әлеге чыганактан 2017-10-20 архивланды. 2017-11-05 тикшерелгән.
- ↑ http://rus.ruvr.ru/2011/03/18/47611567/(үле сылтама) (недоступная ссылка)
- ↑ «Юра был очень мудрым!» | Статьи | Известия.
- ↑ Четвероногий космонавт Чернушка (ru) (07.04.2011). әлеге чыганактан 2017-11-07 архивланды. 2017-11-05 тикшерелгән.
- ↑ Даяна Хафизова. Чернушка – звёздная собака (ru). 2017-11-05 тикшерелгән.
Сылтамалар
үзгәртү- Собака-космонавт Звёздочка 2014 елның 19 октябрь көнендә архивланган.
- Памятник собаке-космонавту Звёздочке 2014 елның 19 октябрь көнендә архивланган.
- Космические корабли-спутники «Восток» и непилотируемые полёты
- Журнал участника lunteg
- Космическая энциклопедия «Astronote»
- Сайт, посвящённый истории космонавтики
- Encyclopedia Astronautica
- Интернет-сайт журнала «Новости космонавтики»
Әдәбият
үзгәртү- Малахов В. С. Заинская энциклопедия. — Казань: Татполиграф, 1994.
- Малахов В. С. . Очерки по истории Заинска. — Набережные Челны: Газетно-книжное издательство «КАМАЗ», 1992.
- Малахов В. С. . Очерки по истории Заинска. Часть 2. — Набережные Челны: ГУП «Набережночелнинская типография», 2004.
- Газета «Новый Зай».-2011. -№ 19-20, № 24-25,№ 29-30, № 34-38, № 133.
- Жихаренко В. [epizodsspace.no-ip.org/bibl/murzilka/1961/7/deti-strelki.jpg Это Стрелкины дети] // Мурзилка : Детский журнал. — 1961. — № 7. — С. 16.
- Голованов Ярослав Кириллович. Лайка // Космонавт №1. — М.: Известия, 1986. — С. 152—160.
- Сисакян Н.М., Парин В.В., Черниговский В.Н., Яздовский В.И. Некоторые проблемы изучения и освоения космического пространства // Проблемы космической биологии. — М.: АН СССР, 1962. — Т. 1. — С. 5—16.
- Шашков B.C., Антипов В.В., Раушенбах М.О. и др. Влияние факторов космического полета на уровень серотонина в крови животных // Проблемы космической биологии. — М.: АН СССР, 1962. — Т. 1. — С. 258—264.
- Яздовский В.И. На тропах Вселенной. — Москва ГНИИИА и КМ, 1990. — Рукопись p.
- Уманский Семён Петрович (под редакцией Ю. Н. Коптева). Геофизические ракеты. Космодром Капустин Яр // Ракеты-носители. Космодромы. — М.: Рестарт+, 2001. — С. 34, 122. — ISBN 5-94141-002-6.
- Герд М. А. Реакции и поведение собак в экстремальных условиях. — М.: Наука, 1976. — 136 с.
- Стивен Уокер. Первый. Новая история Гагарина и космической гонки = Stephen Walker. Beyond: The Astonishing Story of the First Human to Leave Our Planet and Journey into Space. — М.: Альпина нон-фикшн, 2024. — С. 578. — ISBN 978-5-00139-664-2.