Тимофей Шмаков
Тимофей Шмаков, Тимофей Иван улы Шмаков (әдәби псевдонимы — Шмаки Тими; 1910 елның 5 марты, Рәсәй империясе, Вәтке губернасы, Монья — 1961 елның 10 июне, ССРБ, РСФСР, УАССР, Ижау) — удмурт шагыйре, тәрҗемәче. ССРБ язучылар берлеге әгъзасы (1950). Совет-Алмания сугышында катнашучы.
| Тимофей Шмаков | |
|---|---|
 | |
| Туу датасы: | 5 март 1910 |
| Туу урыны: | Монья[d], Россия |
| Үлем датасы: | 10 июнь 1961 (51 яшь) |
| Үлем урыны: | Ижау, РСФСР, СССР |
| Ватандашлык: |  ССРБ |
| Эшчәнлек төре: | шагыйрь, тәрҗемәче |
| Иҗат итү теле: | удмурт теле |
Биографиясе үзгәртү
Тимофей Шмаков Вәтке губернасының Алабуга өязенең Монья авылында ярлы гаиләдә туган. Грамотага Водзимонье авылында ликбезда өйрәнгән[1].
1930 елда Тимофей Можга педагогия техникумын тәмамлаган, шуннан соң Вавож районының Яңа Бия авылында башлангыч мәктәп мөдире булган. Күп еллар дәвамында «Удмурт коммуна», «Дась лу!», «Удмуртская правда», «Советской Удмуртия» республика гәзитләре редакцияләрендә, Удмуртия китап нәшриятында һәм Удмуртия радиосында эшләгән. 1955 елдан профессиональ рәвештә әдәбият белән шөгыльләнгән. 1974 елның 10 июнендә Ижауда авырудан соң вафат булган[2].
Иҗаты үзгәртү
Тимофей Шмаковның беренче публикацияләре Шмаки Тими псевдонимы астында 1928 елда «Кенеш» журналында булган. Сугыш алдыннан удмурт теленә урыс һәм чит ил классиклары әсәрләрен тәрҗемә итү белән шөгыльләнгән, шулай ук балалар өчен шигырьләр һәм хикәяләр язган.
Иҗади карьерасының башында Шмаков әдәби көрәшкә булган — ул «Алты платформасы»га кул куйган. «Крестьян төркеме»дән биш фикердәшләре белән бергә Бөтенудмурт революцион язучылар ассоциациясеннән чыккан һәм Бөтенсоюз крестьян язучылары җәмгыятенә керү өчен гариза биргән[3].
Сугыш елларында аның патриотик шигырьләре «Советской Удмуртия» гәзитендә басылган, сугыш елларының коллектив җыентыкларына кергән, радиода һәм митингларда укылган.
Сугыш чоры шагыйренең иң яхшы шигырьләре 1945 елда «Мынам пыӵалэ» (Минем мылтыгым) җыентыгында басылып чыккан[4].
Сайланган басмалар үзгәртү
- Шмаков Т. И. Мынам пыӵалэ: Кылбуръёс(удм.). — Ижевск: Удмуртгосиздат, 1945. — 64 с.
- Шмаков Т. И. Покчи вынъёслы: Кылбуръёс(удм.). — Ижевск: Удмуртгосиздат, 1947. — 40 с.
- Шмаков Т. И. Ӵукна: Пиналъёслы кылбуръёс(удм.). — Ижевск: Удмуртгосиздат, 1951. — 64 с.
- Шмаков Т. И. Нюлэскын: Поэма(удм.). — Ижевск: Удмуртгосиздат, 1952. — 28 с.
- Шмаков Т. И. Зарни киос: СССР-ысь калыкъёслэн выжыкылъёссы(удм.). — Ижевск: Удмуртской книжной издательство, 1954. — 60 с.
- Шмаков Т. И. Кортчинвай: Пиналъёслы кылбуръёс(удм.). — Ижевск: Удмуртгосиздат, 1957. — 48 с.
- Шмаков Т. И. Чипчирган куара: Быръем кылбуръёс(удм.). — Ижевск: Удмуртия, 1965. — 72 с.
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Уваров, 1989
- ↑ Шмаков Тимофей Иванович (1910-1974). 2020-09-15 тикшерелгән.
- ↑ История удмуртской советской литературы, 1987
- ↑ Туганаев, 2008
Әдәбият үзгәртү
- Шмаков Тимофей Иванович // Удмуртская Республика : Энциклопедия / гл. ред. В. В. Туганаев. — 2-е изд., испр. и доп. — Ижевск : Издательство «Удмуртия», 2008. — С. 733. — 768 с. — 2200 экз. — ISBN 978-5-7659-0486-2.
- Тимофей Шмаков // Писатели Удмуртии: Библиографический справочник / Составитель А. Н. Уваров. — Ижевск : Удмуртия, 1989. — С. 437—439. — 464 с. — 5000 экз. — ISBN 5-7659-0131-X.
- История удмуртской советской литературы: В 2-х т / Кол. авторов; ИМЛИ им. А. М. Горького АН СССР, НИИ при СМ УАССР. — Устинов: Удмуртия, 1987. — Т. 1. — С. 63. — 252 с.