Татарча сүзлекләр

Аңлатмалы сүзлекләр

• Насыйри К. Ләһҗәи татари: 2 томда. – Казан: Ун-т типолитогр., 1895, 1896.
• Вәлиди Җ. Татар теленең тулы сүзлеге. 2 кисәктә. – Казан, 1927, 1929.
• Татар теленең аңлатмалы сүзлеге. Т. I–III. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1977, 1979, 1981.
• Ислам дине турында белешмә сүзлек / Төз. Я. Г. Абдуллин, Ш. Ш. Абилов, Р. Г. Балтанов һ.б. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1981.
• Татар теленең аңлатмалы сүзлеге / Ф. Ә. Ганиев ред. – Казан: Матбугат йорты, 2005.
• Миллият сүзлеге / Төз. А. Тимергалин. – Казан: Мәгариф, 2007.
• Ганиев Ф. Ә. Тезмә фигыльләрнең аңлатмалы сүзлеге: Ике кисәктә. Беренче кисәк (А–К). – Казан: Мәгариф, 2009; икенче кисәк (Л–Я). – Казан: Паравитта, 2012.
• Татар теленең мәктәпләр өчен аңлатмалы сүзлеге. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2013. – 510 б.
• Татар теленең аңлатмалы сүзлеге: I том: А–В. – Казан: ТӘһСИ, 2015. – 712 б.
• Татар теленең аңлатмалы сүзлеге: II том: Г–Й. – Казан: ТӘһСИ, 2016. – 748 б.
• Татар теленең аңлатмалы сүзлеге: III том: К. – Казан: ТӘһСИ, 2017. – 744 б.
• Татар теленең аңлатмалы сүзлеге: IV том: Л–Р. – Казан: ТӘһСИ, 2018. – 760 б.
• Татар теленең аңлатмалы сүзлеге: V том: С–Т. – Казан: ТӘһСИ, 2019. – 908 б.
• Татар теленең аңлатмалы сүзлеге: VI том: У–Я. – Казан: ТӘһСИ, 2021. – 912 б.

Фразеологик сүзлекләр

• Җәләй Л., Борһанова Н. Б., Мәхмүтова Л. Т. Татар теленең фразеологиясе, мәкаль һәм әйтемнәре. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1957.
• Борһанова Н. Б., Мәхмүтова Л. Т. Русча-татарча фразеологик сүзлек. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1959.
• Исәнбәт Н. Татар халык мәкальләре. Т. I–III. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1959, 1963, 1967.
• Әхәтов Г. X. Татар теленең фразеологик әйтелмәләр сүзлеге. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1982.
• Исәнбәт Н. Татар теленең фразеологик сүзлеге: 2 томда. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1989, 1990.
• Байрамова Л. К. Учебный тематический русско-татарский фразеологический словарь. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1991.
• Сафиуллина Ф. С. Татарча-русча фразеологик сүзлек. – Казан: Мәгариф, 2001.
• Гаффарова Ф. Ф., Саберова Г. Г. Татарча-русча идиомалар сүзлеге / Ф. И. Таһирова ред. – Казан: Алма-Лит, 2006.
• Русско-англо-немецко-турецко-татарский фразеологический словарь. – Казань: Изд-во КГУ, 2008.
• Кыскача үзбәкчә-татарча мәкаль һәм әйтемнәр сүзлеге / М. М. Абдурахимов. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2010.

Орфографик сүзлекләр

• Татар теленең орфографик сүзлеге / Төз. А. X. Нуриева һ.б. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1983.
• Татар теленең орфография сүзлеге / Ф.Ә. Ганиев, И.И. Сабитова; Ф.Ә. Ганиев ред. — Казан: Раннур, 2002. = Орфографический словарь татарского языка.
  • Бу орфография сүзлеге кабул ителгән кагыйдәләр нигезендә төзелде. Соңгы вакытта татар тел белеменең үсешенә бәйләнешле бик сирәк кенә яңалыклар кертелде. Сүзлектә 140 079 сүз һәм сүз формасы теркәлде. Сузлек киң катлау укучылар өчен гамәли кулланма буларак чыгарыла.
• Газизова, Ф.М. Татар теленең орфография сүзлеге. — Казан, 2003. = Ğǝzizova, F.M. Tatar teleneŋ orfografiǝ süzlege. — Qazan, 2003.
  • Сүзлектә хәзерге татар әдәби теленең лексик байлыгы тупланган, сүзләрнең, сүз формаларының дөрес язылышы яңа орфография кагыйдәләренә нигезләнеп бирелә. Сүзлектә латин графикасы куллана.
• Сәлимов, Х.Х. Татар теленең орфографик-орфоэпик сүзлеге. — Казан: Яңалиф, 2004. — 192 б. = Салимов, Х.Х. Орфографическо-орфоэпический словарь татарского языка (на тат. яз.).
  • Бу сүзлек гомум кабул ителгән һәм татар теленең Академик грамматикасында тасвирланган орфография, дөресәйтү кагыйдәләре нигезендә төзелде. Сүзлектә әйтелеш-язылыш арасында беркадәр аерма булган, авыррак язылышлы һәм әйтелешле 10 000 артык сүз теркәлде. Сүзләрнең язылышы кириллицида һәм 1999 елда кабул ителгән латин графикасында бирелә, шуннан соң гадиләштерелгән гамәли транскрипциядә сүзнең әйтелеше (авазларның әйтелеше, сүз басымы һ.б.) күрсәтелә. Сүзлек мәктәп укучылары, студентлар, татар теле укутучылары, радио-телевидение хезмәткәрләре һәм, гомумән, киң катлау укучылар өчен гамәли кулланма буларак тәкъдим ителә.

Этимологик сүзлекләр

• Әхмәтьянов Р. Г. Татар теленең кыскача тарихи-этимологик сүзлеге. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2001.
• Әхмәтьянов Р. Г. Татар теленең этимологик сүзлеге: 4 томда. I т. – Бөре: БДПИ, 2005. (Алга таба 4 том итеп төзүдән баш тартылып, ике томда бастырыла, түбәндәгеләрне карагыз.)
• Әхмәтьянов Р. Г. Татар теленең этимологик сүзлеге: 2 томда. I том (А–Л). – Казан: Мәгариф – Вакыт, 2015. – 543 б.
• Әхмәтьянов Р. Г. Татар теленең этимологик сүзлеге: 2 томда. II том (М –Я). – Казан: Мәгариф – Вакыт, 2015. – 567 б.

Диалектологик сүзлекләр

• Диалектологик сүзлек. Беренче чыгарылыш / Төз. Л. Җәләй, Х. Шабанов, А. Камский, С. Әмиров. – Казан: Татгосиздат, 1948.
• Диалектологик сүзлек. Икенче чыгарылыш / Төз. Н. Б. Борһанова, Г. К. Якупова / Л. Җәләй ред. – Казан: Татгосиздат, 1953.
• Диалектологик сүзлек. Өченче чыгарылыш / Төз. Н. Б. Борһанова, Л. Т. Мәхмүтова / Л. Җәләй ред. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1958.
• Татар теленең диалектологик сүзлеге / Л. Т. Мәхмүтова ред. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1969.
• Тумашева Д. Г. Словарь диалектов сибирских татар. – Казань: Изд-во КГУ, 1992.
• Татар теленең диалектологик сүзлеге / Д. Б. Рамазанова ред. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1993.
• Татар теленең зур диалектологик сүзлеге / Төз.: Ф. С. Баязитова, Д. Б. Рамазанова, З. Р. Садыйкова, Т. Х. Хәйретдинова. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2009.

Русча сүзлекләр

• Татарча-русча сүзлек: 2 томда. Т. 1 (А–Л). — Казан: Мәгариф, 2007. — 726 б. = Татарско-русский словарь: В 2-х т. Т. 1 (А–Л). — Казань: Магариф, 2007. — 726 с.
• Татарча-русча сүзлек: 2 томда. Т. 2 (М–Я). — Казан: Мәгариф, 2007. — 726 б. = Татарско-русский словарь: В 2-х т. Т. 2 (М–Я). — Казань: Магариф, 2007. — 726 с.
  • 56 000 чамасы сүз, 7400 фразеологик берәмлек. ТР ФА Г. Ибраһимов исемендәге тел, әдәбият һәм сәнгать институты.
• Татарча-русча сүзлек: 25 000 сүз / И.Г. Габдуллин, Ф.Ә. Ганиев, М.Г. Мөхәммәдиев, Р.Г. Юнәлиева; Ф.Ә. Ганиев ред. — 5 нче басма. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2009. — 524 б. = Татарско-русский словарь: 25 000 слов / И.А. Абдуллин, Ф.А. Ганиев, М.Г. Мухамадиев, Р.А. Юналеева; под ред. Ф.А. Ганиева. — 5-е изд. — Казань: Татар. кн. изд-во, 2009. — 524 с.
  • 4 нче басма 2004 елда басылып чыккан.
• Русча-татарча сүзлек: 47 000 чамасы сүз / Ә.М. Ахунҗанов, Р.С. Газизов, Ф.Ә. Ганиев һ.б.; Ф.Ә. Ганиев ред. — Төз. 4 нче басма. — М.: Инсан, 1997. — 720 б. = Русско-татарский словарь: ок. 47 000 слов / Э.М. Ахунзянов, Р.С. Газизов, Ф.А. Ганиев и др.; под ред. Ф.А. Ганиева. — 4-е изд., испр. — М.: Инсан, 1997. — 720 с.
  • 1 нче басма «Русский язык» нәшриятында 1984 елда басып чыккан.
  • 2 нче үзгәрешсез басма 1985 елда басып чыккан.
  • 3 нче төзәтелгән басма 1991 елда басып чыккан.
• Русча-татарча техник терминнар сүзлеге: 30 000 чамасы сүз / А.К. Юлдашев, Ә.З. Әфләтунов, Ә.Х. Җомагылов, Р.Г. Нуруллин; И.М. Низамов ред. — Казан: Мәгариф, 2000. — 256 б. = Русско-татарский словарь технических терминов: ок. 30 000 слов / А. К. Юлдашев, А.З. Афлятонов, А.Х. Зимагулов, Р.Г. Нуруллин; под ред. И.М. Низамова. — Казань: Магариф, 2000. — 256 с.
• Русча-татарча сүзлек / Ф.Ә. Ганиев, Ф.Ф. Гаффарова; Ф.Ә. Ганиев ред. — 2 нче басма. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2001. = Русско-татарский словарь / Ф.А. Ганиев, Ф.Ф. Гаффарова; под ред. Ф.А. Ганиева — 2-е изд. — Казань: Татар. кн. изд-во, 2001. [1] 2009 елның 10 март көнендә архивланган.

1 нче басма «Раннур» нәшриятында 2000 елда басып чыккан. 11 000 чамасы сүз.

• Воскресенский А. Русско-татарский словарь с предисловием о произношении и этимологических изменениях татарских слов, 1894.
• Остроумов Н.П. Татарско-русский словарь. — Казань: Тип-я Императорского университета, 1892. — 246 с. Ильминский Н.И., Воскресенский А.А.
• Гиганов И. Грамматика татарского языка, 1801.

Махсус атамалар сүзлекләре

• Китапханәләр, нәшриятлар һәм мәгълүмат оешмалары хезмәткәрләре өчен русча-татарча сүзлек / җав. мөх. Р.И. Вәлиев. — Казан: Мәгариф, Милли китап, 1998. — 176 с. Русско-татарский словарь для работников библиотек, издательств и информаицонных служб / отв. ред. Р.И. Валиев. — Казан: Магариф, Милли китап, 1998. — 176 с.
• Газизова, Ф.М. Русча-татарча икътисади атамалар сүзлеге. — Казан: Раннур, 1999. — 448 б. = Ğǝzizova, F.M. Rusça-tatarça iqtisadi atamalar süzlege. — Qazan: Rannur, 1999. — 448 b. = Газизова, Ф.М. Русско-татарский словарь экономических терминов. — Казань: Раннур, 1999. — 448 с.
  • 14 500 чамасы гомум икътисад, бюджет, финанс, валюта, салым, бухгалтерлык исәбе, аудит, маркетинг һ.б.ш. мәсьәләләргә караган атамаларны, сүзтезмәләрне һәм тешенчәләрне эченә алган бу сүзлек кулланма буларак, хуҗалык җитәкчеләре, эшмәкәрләр, тәрҗемәчеләр, югары уку йортлары укытучылары һәм студентлары, шулай ук икътисад белән кызыксынучылар игътибарына тәкъдим ителә. Татар сүзләре латин һәм кирилл графикасында бирелә.
• Әмиров, К.Ф. Русча-татарча юридик сүзлек: 10 000 чамасы сүз; Ф.Ә. Ганиев ред. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1996. — 103 б. = Амиров, К.Ф. Русско-татарский юридический словарь: ок. 10 000 слов; под ред. Ф.А. Ганиева. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1996. — 103 с.
• Авыл хуҗалыгында хезмәт иминлеге: Русча-татарча сүзлек: 4 800 чамасы сүз / А.Х. Зимагулов, Р.Г. Нуруллин, Ф.И.Габдрахманов, Н.Ф. Нигматуллин; Ф.Ф. Гаффарова ред. — Казан: Мәгариф, 2008. — 214 б. = Охрана труда в сельском хозяйстве: Русско-татарский словарь: ок. 4 800 слов / А.Х. Зимагулов, Р.Г. Нуруллин, Ф.И.Габдрахманов, Н.Ф. Нигматуллин; под ред. Ф.Ф. Гаффаровой. — Казань: Магариф, 2008. — 214 с.

Аңлатмалы-белешмә сүзлекләр

• Биологиядән русча-татарча аңлатмалы сүзлек: 10 000 чамасы сүз / Ф.Г. Ситдиков, Р.К. Зәкиев, А.Б. Халидов һ.б.; Ф.Г. Ситдиков, Р.К. Зәкиев ред. — Казан: Мәгариф, 1998. — 655 б. = Биологический русско-татарский толковый словарь: ок. 10 000 слов / Ф.Г. Ситдиков, Р.К. Закиев, А.Б. Халилов и др.; под ред. Ф.Г. Ситдикова, Р.К. Закиева. — Казань: Магариф, 1998. — 655 с. Сүзлек хәзерге биология фәненең төп тармаклары булган ботаника, зоология, анатомия, физиология, цитология, генетика, биохимия, эмбриология, биогеография, биотехнология һ.б. буенча белешмә ярдәмлекне тәшкил итә.
• Хөсәенов, Җ.А. Географиядән русча-татарча аңлатмалы-белешмә сүзлек. — Казан: Раннур, 2003. — 432 б. = Хусаинов, З.А. Географический русско-татарский толково-справочный словарь. — Казань: Раннур, 2003. — 432 с.
• Галләмов, Р.Ф. Русча-татарча тарих терминнарының аңлатмалы сүзлеге. — Казан: Мәгариф, 2006. — 224 б. = Галлямов, Р.Ф. Русско-татарский толковый словарь исторических терминов. — Казань: Магариф, 2006. — 224 с.
  • Якынча 6000 сүз.

Исемнәр сүзлекләре

• Саттар-Мулилле, Г. Татар исемнәре ни сөйли? (татар исемнәренең тулы аңлатмалы сүзлеге). — Казан: Раннур, 1998. — 488 б. = Саттаров-Мулилле, Г. О чем говорят татарские имена? (полный толковый словарь татарских личных имен).
  • Мәшһүр галим-ономаст Гомәр Саттаров-Мулилле бу китабында төрле чыганаклардан соңгы утыз биш ел дәвамында җыйналган 15 000 якын (төрдәшләре белән 20 000 артык) татар ир-ат һәм хатын-кыз исеме туплап бирелгән. Аларның татарча һәм русча дөрес язылышлары, генезис (кайсы тел сүзе булулары) күрсәтелгән, лексик мәгънәләре һәм этимологияләре аңлатылган.
• Татарча-русча кеше исемнәре һәм фамилияләр сүзлеге / Г.Ф. Саттаров, Р.Г. Әхмәтьянов, Ф.Ә. Ганиев һ.б. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2006. — 375 б. = Татарско-русский словарь личных имен и фамилий / Г.Ф. Саттаров, Р.Г. Ахметьянов, Ф.А. Ганиев и др. — Казань: Татар. кн. изд-во, 2006. — 375 с.
  • Якынча 7000 берәмлек.

Гарәп язуында

• Полный русско-татарский словарь http://darul-kutub.com/books/446/ / С. Рахманкулов, А. Карам; на арабск. графике. — Казань: Гаср, 1920. — 680 с.]
• Гарәпчә-татарча-русча алынмалар сүзлеге: татар әдәбиятында кулланылган гарәп һәм фарсы сүзләре / К.З. Хәмзин, М.И. Мәхмүтов, Г.Ш. Сәйфуллин. — Казан: Тат. кит. нәшр., 1965. — 792 б. = Арабско-татарско-русский словарь заимствований: арабизмы и фарсизмы в языке татарской литературы / К.З. Хамзин, М.И. Махмүтов, Г.Ш. Сайфуллин. — Казань: Тат. кн. изд-во, 1965. — 792 с.
• Габделкаюм Насыйри әл-Казани. Тулы рус-татар сүзлеге(үле сылтама). — Казань. Типо-литографія Императорскаго Университета. 1904г.
• Корбангалиев М.Х., Гәзизов Р., Кулиев И.Г. Татарча-русча сүзлек. 15 000 чамасы сүз кертелгән(үле сылтама). — Казань: Татгосиздат, 1927. — XV, 219 с.
• Рахманколый С. Кәрәм Ә. Русча-татарча мөкәммәл лөгатьروسچه - تاتارچه مکمّل لغت(үле сылтама) — Казань: Изд-во Ахмед Гарея Хасанова, 1912. — 624 стр.

Төрекчә сүзлекләр

• Татарча-төрекчә сүзлек / Ф. Ганиев, Р. Әхмәтьянов, Х. Ачыкгөз. — М.: Инсан, 1997. — 496 б. = Tatarca-türkçe sözlük / F. Ganiyev, R. Ahmet'yanov, H. Açıkgöz. — Moskova: İnsan, 1997. = Татарско-турецкий словарь.
  • Сүзлек төрек телен өйрәнергә теләүчеләр өчен төпле ярдәмлек, татар телен белергә теләүчеләр өчен дә белешмә булып торачак. Шулай ук җанлы сөйләшү процессында да булышлык итә алачак. Сүзлектә 22 000 якын сүз бар.
• Төрекчә-татарча сүзлек / Р. Әхмәтьянов, Р. Мөхәммәтдинов, Ф. Нуриева, Ф. Ганиев. — М.: Инсан, 1998. — 560 б. = Türkçe-tatarca sözlük / R. Ahmet'yanov, R. Muhammetdin, F. Nuriyeva, F. Ganiyev. — Moskova: İnsan, 1998. = Турецко-татарский словарь.
  • Сүзлек төрек һәм татар телләрен өйрәнергә теләгәннәр өчен төпле кулланма булып торачак, тәрҗемә эшендә дә файдалы белешмә булачак, аны сөйләшү процессында да кулланырга мөмкин. Сүзлектә 20 000 якын гыйбарә бар.

Шулай ук карагыз

• Википедия:Сүзлекләр

Сылтамалар

• Bukinist1. Татарские словари изданные в СССР(үле сылтама)
• Толковый словарь татарских личных имен (рус.)
• Сүзлекләрнең электрон фонды