Таңалай

Таңалай (таналай) (сах. таҥалай) — саха традицион милли хатын-кыз киемнәренең берсе. Бүгенге көнә билгеле якут милли киемнәреннән иң борынгыларыннан берсе булып санала.

«Таңалай» хатын кыз киеме

Ул сыер тиресеннән (ровдугадан) ясалган кием булган һәм җиңенең өске өлешендә тире куелган булган. Биле металл бизәкләр белән бизәлгән, ян-ягын кисеп ертыклый торган булганнар. Хәзерге вакытта андый костюмнар киеп йөрмиләр.

Аның киң кулланылу вакыты XVI—XVIII гасырларга, ахырына туры килә. XVIII гасырда тангалай саха традицион киеменең яңа төрле кыяфәт белән кысрыкланып чыгарыла. XIX гасырда Вилюй улусларында тангалайның аерым экземплярлары сакланган, ләкин алар көнкүреш киемнәре буларак түгел, ә күбрәк раритет буларак югары бәяләнгән. Бу әйберләр кадерләп сакланган, мирас итеп тапшырылган. XX гасыр башына алар кулланыштан бөтенләй диярлек төшеп калган. Тангалайларның вариативлыгы XVIII—XIX гасыр тикшеренүчеләренең сакланып калган рәсемнәрендә һәм археологик казу материалларында күренә. Әмма тангалайларның бердәм стилистикасы, ерак араларга карамастан, сахалар яшәгән бөтен территориядә бердәм мәдәни горизонт турында сөйли.

Әдәбият

• Константинов И. В. Материальная культура якутов 18 века (по материалам погребений)/ Якутский филиал СО АН СССР. ─ Якутск: Якутское книжное издательство, 1971. 212 с.
• Носов М. М. Эволюционное развитие якутской одежды с конца XVIII до 1920-х годов// Сб. науч. ст. ЯКМ. — Якутск: Кн. изд-во, 1957. Вып.2. С. 116─152.
• Носов М. М. Художественные бытовые изделия якутов XVIII-начала XX в. Альбом / Ред.-сост. и авт.предисл. И. А. Потапов. ─ Якутск: Кн. изд-во, 1988. ─ 103 л.ил.
• Петрова С. И. Свадебный наряд якутов: традиции и реконструкция — Новосибирск: Наука, 2006. — 104 с.
• Смоляк А. В. Традиционное хозяйство и материальная культура народов Нижнего Амура и Сахалина. — М.: Наука, 1984. 248 с.
• Петрова С. И. «Традиционная одежда и мировоззрение наших предков» Учебно-методическое пособие . Якутск: Бичик,1999. С 28-38.