Wikipedia

Спейслэб

Спейслэб (ингл. SpaceLab) — Американың күп тапкыр кулланыла торган космик лабораториясе, аны файдалы йөкләнеш буларак мткк Спейс шаттл үз өстенә ала ала, ул микрогравитация шартларында җир орбитасында экспериментлар үткәрү өчен билгеләнгән. Ул пилотлы орбиталь станциянең аналогы булып тора, ул бары тик космик кораб белән берлектә генә оча. «Спейслэб» берничә компоненттан тора: герметик бүлем, герметик булмаган ачык платформа һәм башка җиһазлар, алар шаттлның йөк бүлегенә урнаштырыла, аның капкачлары очу вакытында, кагыйдә буларак, ачыла. Һәр очыш вакытында миссия ихтыяҗларына туры китереп үз компонентлар җыелмасы кулланыла[1][2].

Спейслэб интерьеры.

Тарихы үзгәртү

Скайлэб орбиталь станциясенең кыска вакытлы проекты тәмамланганнан соң, спейслэб лаборатория комплексын эшләү һәм булдыру буенча программа халыкара дәрәҗәдә, гомумзапад проекты буларак гамәлгә ашырыла. Бу карар күп яктан сәяси нигезгә ия булган, чөнки ул Ричард Никсон киткәннән соң һәм президент вазифасына Джеральд Форд килгәннән соң АКШ Президент Администрациясе алмашыну белән бәйле булган. «Спейслэб» унъеллыкның иң кыйммәтле аэрокосмос проекты булган, аның бәясе якынча 5 — 5,3 млрд. Программа тыныч максатлар куюга карамастан, халыкара техник хезмәттәшлек нигездә НАТО линиясе буенча алып барыла, формаль рәвештә блок әгъзасы булмаган сателлит илләрдә (Испания һәм Швейцария) берничә аерымлык белән, шул ук вакытта үткәрелгән программаны икеләтә билгеләү күздә тотыла. «Спейслэб» ны булдыру буенча генераль подряд өчен ике немец консорциумы чит ил инвестицияләре белән көрәшә: «Мессершмитт-Бельков-Блом» (MBB) һәм «Энтвиклюнгсринг Норд» (ERNO). Нәтиҗәдә, соңгысы җиңү яулый, ул немец концерннары берләшмәсенең бүлендек структурасы булып тора. «Энтвиклюнгсринг Норд» ның чит ил инвестицияләре генә түгел, ә чит ил оештыручылары да булган. Соңыннан «мессершмитт» КА приборлар буенча автомат ориентация системасын эшләүдә катнашырга чакырыла һәм җәлеп ителгән субподрядчыларга ярдәмгә техник белгечләр җибәрә. Станцияне эксплуатацияләү программасы орбитага чыгарылганнан соң киләсе биш елга яки илле аерым миссиягә (станциягә тоташкан КА очышларына) планлаштырылган., 1973 елда АКШ һәм Көнбатыш Европадагы яклар арасында үзара аңлашу меморандумына кул куела,, 1974 елда ERNO лаборатория компонентларын эшли башлый. Аны Америка һәм Көнбатыш Европа инженерлары тигез күләмдә эшләгән, Америка ягыннан төп эш күләме Хантсвилл, Алабама штатындагы Маршалл исемендәге Космос үзәге, Европа ягыннан Нордвейк, Көньяк Голландиядә Европа космик тикшеренүләр һәм технологияләр үзәге (ESTEC) тарафыннан башкарылган. Программа югары дәрәҗәдәге үзара бәйләнеш белән характерлана: Хантсвиллда шактый күп Европа белгечләре эшли, шул ук вакытта Нордвейкта Американың шактый күп булуы була[3].

Беренче җитештерелгән компонентлар, шул исәптән LM1 лабораториясе, Европа космонавтлары очу мөмкинлеге өчен алмашка НАСАГА бушлай тапшырыла. Икенче LM2 лаборатория модулен НАСА ERNOДАН үз программалары буенча очу өчен сатып ала[4][2].

Европа берлеге кысаларында СПЕЙСЛЭБА өчен герметик модульләрне Италия (Италия космик агентлыгы) төзегән; соңрак бу тәҗрибә Европа Берлеге һәм Италиягә Халыкара космик станция (ХКС) өчен «Коламбус», «Гармония», «Тынычлык», «Купол» модульләрен һәм шаттлда очырыла торган (MPLM) «Леонардо», «Рафаэль» һәм «Донателло» герметик күп максатлы тәэмин итү модульләрен төзегән.

Шаттлларда очу өчен кечерәк, әмма күп яктан охшаш «Спейсхэб» лабораториясе АКШның шәхси бизнесы тарафыннан булдырылган.

«Спейслэб» белән миссияләр үзгәртү

Ачык герметик булмаган платформа аерым секцияләрдән тора, очышка мондый биш секциягә кадәр барырга мөмкин. Герметик бүлгеләр ике: LM1 һәм LM2 җитештерелгән. Космоска бары тик секцияләр генә җибәрелгәндә, герметик бүлемнәрсез, кайвакыт Igloo (Иглу), вакуумда эшләми торган приборлар урнаштырылган кечкенә герметик модуль кулланыла[5][6].

Түбәндәге таблицада, 1981 елның ноябреннән 2000 елның февраленә кадәр "Спейслэб"ның төрле компонентлары катнашкан очышлар исемлеге китерелә[7][8].

СКА һәм НАСА өчен очулардан тыш, Спейслэба шаттларында берничә миссия тулысынча башка илләр мәнфәгатьләрендә һәм акчасына үткәрелә: икесе ФРГ (D1 һәм D2), берсе япония (J).

Очыш Челнок Дата Спейслэб
миссиясе 		Герметик
бүлем 		Герметик булмаган
платформа
STS-2 Колумбия 12 ноябрь, 1981 OSTA-1 1 секция[9]
STS-3 Колумбия 22 март, 1982 OSS-1 1 секция[10]
STS-9 Колумбия 28 ноябрь, 1983 Spacelab 1 Модуль LM1 1 секция
STS-41-G Челленджер 5 октябрь, 1984 OSTA-3 1 секция[11]
STS-51-B Челленджер 29 апрель, 1985 Spacelab 3 Модуль LM1 MPESS
STS-51-F Челленджер 29 июль, 1985 Spacelab 2 Igloo 3 секции + IPS
STS-61-A Челленджер 30 октябрь, 1985 Spacelab D1 Модуль LM2 MPESS
STS-35 Колумбия 2 декабрь, 1990 ASTRO-1 Igloo 2 секции + IPS
STS-40 Колумбия 5 июнь, 1991 SLS-1 Модуль LM1
STS-42 Дискавери 22 январь, 1992 IML-1 Модуль LM2
STS-45 Атлантис 24 март, 1992 ATLAS-1 Igloo 2 секции
STS-50 Колумбия 25 июнь, 1992 USML-1 Модуль LM1 EDO
STS-46 Атлантис 31 июль, 1992 1 секция[12]
STS-47 Индевор 12 сентябрь, 1992 Spacelab-J Модуль LM2
STS-56 Дискавери 8 апрель, 1993 ATLAS-2 Igloo 1 секция
STS-55 Колумбия 26 апрель, 1993 Spacelab D2 Модуль LM1 Unique Support Structure (USS)
STS-58 Колумбия 18 октябрь, 1993 SLS-2 Модуль LM2 EDO
STS-59 Индевор 9 апрель, 1994 SRL-1 1 секция
STS-65 Колумбия 8 июль, 1994 IML-2 Модуль LM1 EDO
STS-64 Дискавери 9 сентябрь, 1994 LITE 1 секция[13]
STS-68 Индевор 30 сентябрь, 1994 SRL-2 1 секция
STS-66 Атлантис 3 ноябрь, 1994 ATLAS-3 Igloo 1 секция
STS-67 Индевор 2 март, 1995 ASTRO-2 Igloo 2 секции + EDO
STS-71 Атлантис 27 июнь, 1995 Spacelab-Mir Модуль LM2
STS-73 Колумбия 20 октябрь, 1995 USML-2 Модуль LM1 EDO
STS-75 Колумбия 22 февраль, 1996 1 секция[11]
STS-78 Колумбия 20 июня, 1996 LMS Модуль LM2 EDO
STS-82 Дискавери 21 февраль, 1997 1 секция[11]
STS-83 Колумбия 4 апреля, 1997 MSL-1 Модуль LM1 EDO
STS-94 Колумбия 1 июль, 1997 MSL-1R Модуль LM1 EDO
STS-90 Колумбия 17 апрель, 1998 Neurolab Модуль LM2 EDO
STS-99 Индевор 11 февраль, 2000 SRTM 1 секция

Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ Walter Froehlich. What is Spacelab? // Spacelab. An International Short-Stay Orbiting Laboratory(ингл.).
  2. ↑ 2,0 2,1 К.Гэтланд. «Спейслэб» // Космическая техника.
  3. ↑ Lewis, Richard. Spacelab and the Shuttle: NATO in orbit? Архив копиясе, 12 февраль 2019. Wayback Machine // New Scientist. — London: New Science Publications, 12 September, 1974. — Vol. 63 — No. 914 — P. 665—667.
  4. ↑ Lord, Douglas R. Spacelab: An international success story(ингл.).
  5. ↑ Spacelab, Subsystems Igloo. Смитсоновский национальный музей авиации и космонавтики. әлеге чыганактан 2012-09-17 архивланды. 2012-04-13 тикшерелгән.
  6. ↑ SPACELAB (en). НАСА. әлеге чыганактан 2012-09-17 архивланды. 2012-04-13 тикшерелгән.
  7. ↑ Большая часть полётов приведена в списке сайта НАСА Архив копиясе, 4 март 2016. Wayback Machine, для полётов, не вошедших в этот список, приведена отдельная ссылка
  8. ↑ David Michael Harland(ингл.)татар.. The Story of the space shuttleКалып:Ref-und. — Springer Praxis, 2004. — С. 444. — ISBN 978-1-85233-793-3.
  9. ↑ STS-2. НАСА. әлеге чыганактан 2012-09-17 архивланды. 2012-04-12 тикшерелгән.
  10. ↑ STS-3. НАСА. әлеге чыганактан 2012-09-17 архивланды. 2012-04-12 тикшерелгән.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Spacelab joined diverse scientists and disciplines on 28 Shuttle missions. НАСА (1999-03-15). әлеге чыганактан 2012-09-17 архивланды. 2012-04-12 тикшерелгән.
  12. ↑ ESA hands over a piece of space history. әлеге чыганактан 2012-09-17 архивланды. 2012-04-12 тикшерелгән.
  13. ↑ Tim Furniss, David Shayler, Michael Derek Shayler. Manned Spaceflight Log, 1961-2006Калып:Ref-und. — Springer Praxis, 2007. — С. 829.

Сылтамалар үзгәртү

 

Бу мәкалә тулысынча яки өлешчә төп нөсхәсе Рус Википедиясендәге «Спейслэб» мәкаләсе нигезендә ясалды.
Авторлар исемлеген төп мәкаләнең үзгәртүләр тарихы битеннән карый аласыз.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Спейслэб&oldid=4145985