Сийо Чыхо

Сийо Чыхо (талыш телендә: Сијо Чыхо/Чохо) — талыш мифологиясендә уңышны китерә алган һәм теләкләрне чынга ашыра ала торган кара киемдә көтүче образы.

Этимология

Сийо Чыхо талыш теленнән «Кара Чыхо» «Кара япма», «Көтүче япмасы» дип тәрҗемә ителә.

Тасвирлама

Сийо Чыхоның Сийах Галеш белән уртак атрибутикасы бар – уңышны китерә алган һәм теләкләрне чынга ашыра алган кара киемдә образ. “Кара япма” образы белән бәйле борынгы ышанулар буенча, һәрбер кеше алдан билгеләнгән язмыш кебек үзенең “Кара япма”сына ия. Шуның белән беррәттән аякларында торган бу персонаж белән очрашу байлык һәм бәхетне аңлатачак, ә әгәр дә ул ятучы яки йоклаучы булачак очраса, кешене әче язмыш көтә. ^[1]. Исеменнән билгеле буенча ул кара төстәге озын «чыхо» япмасын кия. Талыш әкиятләренең берсендә түбәндәге әйтелә: «Сийо Чыхо – ул кеше язмышы. Ул кешегә сыер көтүчесе озын «чыхо»сы буларак күренә. Һәрбернең үз Сийо Чыхосы бар, әмма һәркем дә аны күрә алмый. Әгәр дә аны аягүрә күрсәң, яхшы. Әгәр дә ятучы, егылучы яки йоклаучы итеп күрсәң, сак бул. Авылда үз Сийо Чыхосын яткан килеш күргәннәр, атна да узмыйча, үлгән. Ә кем аны аягүрә күргән, аның өчен бөтен нәрсә яхшы булган, ул байлык алган». Аның белән очрашу турында беркем дә белергә тиеш түгел һәм аны очраткан теләсә-нинди теләк тели ала. Сийах Галеш һәм Сийо Чыхо образлары охшашлыгы бу культлар иртә эпохада бердәм образ булган, ә соңрак бүленгән һәм аерым үсеш алган дигән фикергә китерә. ^[2]. Аларның соңрак ике аерым персонаж буларак аңлавы билгеле периодта көтүгә терлек йөртүдән утрак җир эшкәртүгә күчкән һәм кайчандыр асылда көтүче Илаһны яңа сыйфатка – кешенең төрле эшчәнлек даирәләрендә уңыш китерүче язмыш рухы сыйфатына әйләндергән төньяк Талышстанның яшәүчеләрнең көнкүреше белән бәйле.^[3]. Халыкта кешедә тормыш буенча кара тасма барса, яки аңа берәр-нәрсә белән бик уңышсыз булса, шул очракта талышлар: «Әчәј Сијо Чыхо һытә» («Аның Сијо Чыхосы йоклый») дип әйтәләр, моның белән кешедә уңыш булмавына ишарә итәләр. Шулай ук талашу вакытында талышлар оппонентына: «Ышты Чыхо быһыто!» («Синең Чыхо йокласын иде!») дип тели ала, ягъни кешедә уңышлары булмасын өчен.

Искәрмәләр

↑ Мамедов А.А. Формирование зороастрийско-шиитской картины мира как предмет филосовского анализа. — Москва, 2017. — С. 143-144. — 341 с.
↑ Абилов И.Ш. {{{башлык}}} // IX Конгресс этнографов и антропологов России: Тезисы докладов.. — С. 63.
↑ Аракелова В. Религия и народные верования // Введение в историю и культуру талышского народа. — 2011. — С. 73-88.

Әдәбият

Абилов И, Мирзализаде И. Очерки по истории и этнографии Талыша. — Минск: «Медисонт», 2011. — 224 с.
Алиев Д. Талышский фольклор = Tolışə xəlqi folklor. 1-nə cild Nəğılon iyən əfsonon. — Баку, 2020. — 532 с.
Аракелова В. Религия и народные верования // Введение в историю и культуру талышского народа. — 2011. — С. 73-88.
Мамедов А. А. Формирование талышского народного поэтического творчества // Социально-гуманитарные знания. — 2015. — № 3. — С. 329—338.
Талышские народные предания и сказки / Асатрян Г. С.. — Ереван: Кавказский центр иранистики, 2005. — С. 64.
Tolışə xəlqi folklor. 2-nə to. Талышский фольклор. 2 часть. — Баку, 2021. — 440 с.

[1] Мамедов А.А. Формирование зороастрийско-шиитской картины мира как предмет филосовского анализа. — Москва, 2017. — С. 143-144. — 341 с.

[2] Абилов И.Ш. {{{башлык}}} // IX Конгресс этнографов и антропологов России: Тезисы докладов.. — С. 63.

[3] Аракелова В. Религия и народные верования // Введение в историю и культуру талышского народа. — 2011. — С. 73-88.

[1]

[2]

[3]