Роза Попова
| болг. Роза Попова | |
 | |
| Җенес | хатын-кыз |
|---|---|
| Ватандашлык |
.svg){kind=small} Болгария |
| Туу датасы | 1879 |
| Туу урыны | София, Болгария кенәзлеге[d][1] |
| Үлем датасы | 11 апрель 1949 |
| Үлем урыны | Мездра[d], Болгария Халык Җөмһүрияте[d][1] |
| Ире яки хатыны | Стоян Попов[d] |
| Һөнәр төре | актёр |
| Архивлары саклана | Центральный государственный архив Болгарии[d] |
 Роза Попова Викиҗыентыкта | |
Руска Михайлова Мануйлова (болг. Руска Михайлова Мануилова)[2], сәхнә псевдонимы Роза Попова (Мездра, Врачан өлкәсе) — болгар театры актрисасы, режиссер һәм театр эшмәкәре.
Биографиясе үзгәртү
Руска Михайлова Мануйлованың туу урыны һәм чыгышы турында мәгълүматлар каршылыклы. Чукындыру турында таныклык буенча , Роза Попова 1878 елның көзендә туган. Әнисе — Филипина Глаз Нови-Сад, атасы — Михаил Мануйлович, шулай ук шунда туган. Руска ата-анасын иртә югалта, өлкән апасы аның турында кайгыртучанлык күрә[3]. 15 яшендә үзенең булачак ирен очрата, һәм 16 яшендә ул яшерен никахлаша[2].
Өлкән сыйныфта Руска «Зора» күчмә театр труппасына керә. Театр сәнгатенә актёр һәм режиссер Константин Сапуновта өйрәнә. 1897 елда Велико-Тырново шәһәрендә сәхнәдә «Ихлас дуслык» пьесасында София ролендә беренче тапкыр чыгыш ясый. Иренең театр труппасы белән сәяхәт итә. 1900 елдан 1902 елга кадәр « Күз яше һәм көлү» театры труппасында уйный, шулай ук М. Стойковичның хорват театр труппасы составында чыгыш ясый.
Ул барча драматик рольләрне башкара, күп кенә җәмәгать чараларында катнаша, Болгарияда милли театр сәнгатен үстерүгә актив булышлык итә, аның исеме София, Пловдив, Русе калаларының мәдәни тормышы бәйле. Париж журналы «Минерва» аны «болгар Сара Бернары» дип атый («Македония» гәзитенең 26.XI.1933. мәкаләсе). Аның укытучысы, Бухарест консерваториясен тәмамлаучы һәм Болгариянең беренче профессиональ актерларның берсе Константин Сапунов[4] Роза Попованың «сирәк фаҗигале талантын» билгели[5].
Болгар театры турында мәкаләсендә Гео Милев Роза Попованы һәм Адриана Будевскаяны Болгариянең бердәнбер чын драматик актрисалары кебек билгели. Балкан сугышлары елларында Роза сәхнәне калдыра һәм хәрби госпитальдә корсак тифы белән яраланганнарны тәрбияли. Кайту белән аны үз театрын булдыру идеясе чолгый. Ире белән ул булачак театр проектына иҗади база һәм финанс булдыру өчен Деде Агачка юллана. 1915 елда Деде Агачта аларның йорты бомбага эләгә һәм җимерелә, аның белән булачак театр өчен пьеса оригиналлары, тәрҗемәләр, гардероб, китапханә юкка чыга[3].
1900 елдан аны маниакаль егет, Врацаннан 25 яшьлек укытучы һәм шагыйрь Тодор Богданов эзәрлекли. 1903 елның 20 гыйнварында ул Розага һәм үзенә ата. Актриса авыр яралана һәм озак дәвалана. Һөҗүм Софияда шау-шулы вакыйгага әверелә, һәм тиздән Розаны Милли театрдан эштән чыгаралар.
1904 елдан 1906 елга кадәр ул әле режиссер сыйфатында чыгыш ясый һәм параллель рәвештә Пловдивта театр труппасында сәхнәдә чыгыш ясый. Шуннан ул Венага әдәбият һәм Вена университетында медицина өйрәнү өчен чыгып китә. 1908 елда Болгарияга кайта һәм кабаттан аны Милли театрга эшкә чакырып алалар. Анда ул 1910 елга кадәр уйный.
1910-1911 елларда ул Русе шәһәрендә театрда беренче режиссер-сәхнәләштерүче була.
Күпмедер вакыт Ирекле театрда эшли. Ул борынгы грек трагедияләреннән алып хәзерге драмага кадәр дөнья әдәбияты әсәрләрен үз эченә алган театр программасын эшли, әммә идеяларын ашыру өчен инвесторлар таба алмый. Драматург һәм тәнкыйтьче Святослав-Камбуров-Фурене белән бергә беренче болгар театр студиясенә нигез сала, анда театр педагогикасы белән шөгыльләнә. Камбуров аның өчен Дилантур псевдонимы астында нәшер ителгән «Завет» пьесасын куя. Тиздән студия ябыла, авыр тормыш башлана, Розаның саулыгы начарлана, ул өйдә утыра. Иң авыр еллар 1923 елдан 1925 елга кадәр сузыла. 1923 елда Болгар театр студиясенә нигез сала.
1926 елның 15 маенда Милли театр ике бөек актрисаның — Роза Попованың һәм Маня Икономованың театр һәм иҗади тормышына 25 ел тулуына күрә бәйрәм оештыра. Аларның эшенә багышланган материаллар җыентыгы басылып чыга. Актриса бәйрамда катнашмас өчен башкаладан китә. Ул сәхнәдән китүе һәм мемуарлар яза башлавы турында белдерә. Роза Попова бик сирәк булса да уйнавын дәвам итә. 52 яшендә, 1930 елда Зудерманның пьесасы буенча Стоян Поповның юбилеена багышланган спектакльдә Магда ролендә чыгыш ясый. Аның бу рольдә соңгы тапкыр күренүе өч елдан соң Зудерман үлеменең бишенче еллыгын рәсми бәйрәм итүдә була. Барлык диярлек София газеталары бу тамашаны яктырта. Роза Попованың чыгышы башкала аудиториясендә соклану тудыра. «Бәрхәт тавышы яңгырый, әрнетә һәм дулкынландыра. Ул турыдан күңелләргә үтеп керә, һәм бу тавыш күңелнең бер кылын да битараф калдырмый», — дип яза 1933 елда болгар шагыйре Владимир Русалиев «Болгар милли театр» мәкаләсендә.
1926 елда Теодор Траянов үзенең «Песня странника» поэмасын Роза Поповага багышлый[6].
Аның профессиональ эшмәкәрлеге турында соңгы мәгълүмат 1937 елга карый, ул чакта Роза Попованы Шуменда өлкә оперетта һәм драма театрын җитәкләргә чакыралар, анда ул театр директоры була[5]. Шумен халкы хатирәләре буенча, Роза һәм Стоян Поповлар гастрольләр вакытында гына түгел, шулай ук дәүләт хезмәте елларында да азык-төлек сатып алу өчен китапханәләреннән китап саталар. Ике мизгел дәвамында Роза Попова труппаның яңа театр репертуарын оештыра, соңрак аннан бөек болгар театры актерлары чыга. Шумен театры елъязмасында бу чорны, башлыча, «Иванку — убийца Асении» спектакле белән бәйлиләр. Төп рольне Димитр Стратег (Исак), Роза Попова (Мария) һәм Владимир Шейтан (Иванку) башкара[3]. Ире үлгәннән соң Роза Попова театрдан бөтенләй китә. Кабаттан Святослав Камбурова кияүгә чыга, әммә аның саулыгы нык какшый, һәм ул авылга китә, анда апасы белән яши. Алар җитешсез, хәтта фәкыйрь диярлек яши, актриса 1949 елның 11 апрелендә Мездрада кечкенә генә йортта вафат була. Ул XIX гасыр ахыры һәм XX гасыр башының Аурупа театры тормышына кереп китә алган үз вакытының рәссамы буларак хәтердә кала.
II дәрәҗә хатын-кыз тәресе һәм гражданлык казанышлары өчен Халык ордены белән бүләкләнә[3].
Революция һәм әдәби эшмәкәрлеге үзгәртү
Әдәбият һәм театр эшмәкәрлегеннән тыш Роза Попова тәрҗемә һәм әдәбият белән шөгыльләнә — ул күпчелек пьесалар тәрҗемә итә, аларны сәхнәгә куя, мемуарлар, шигырьләр, риваять, хикәя, тәнкыйть мәкаләләр яза.
Роза Попова Македония һәм Көнчыгыш Фракия революция хәрәкәтенә кушыла. 1913 елда Македония һәм Көнчыгыш Фракия милициясенең хәрби госпиталендә шәфкать туташы була.
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 2,0 2,1 Актрисата Роза Попова простреляна от ревност(үле сылтама) — monitor.bg, 22 януари 2005 Чыганакка җибәрү хатасы: Ярамаган
<ref>исемле тамга: «monitor» исеме берничә тапкыр төрле эчтәлек өчен билгеләнгән - ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Ина Божидарова. Роза Попова (1878-1949). 2020-06-06 тикшерелгән.
- ↑ {{{башлык}}}(рус.).
- ↑ 5,0 5,1 Маниак прострелва Роза Попова. 2020-06-06 тикшерелгән.
- ↑ „Скитнишки напев“. Моята библиотека. 2015-01-21 тикшерелгән.